Bank ishi va investitsiyalar

 
20.1 Valyuta va valyuta kursi tushunchasi. 
Valyuta - jahon bozorida, davlatlar orasida pul vazifalarini bajaruvchi, 
davlatlarni milliy pul birliklari. Masalan, Amerika Qo’shma Shtatlarini «dollari», 
Buyuk Britaniya «funt tserlingi», Kanada «dollari», Fransiya «franki», Germaniya 
«markasi» va shu kabilar. Mazkur dalatlar milliy pul birliklari o’zlarida, xar biri 
uchun, milliy valyuta hisoblanadi. Muayyan bir davlat ichki bozoriga nisbatan 
olingan boshqa davlatlarni milliy valyutalari xorijiy valyutalar deb ataladi. 
Masalan, AQSH dollari, Buyuk Britaniya funt sterlingi, Germaniya markasi, 
Shveytsariya franki va boshqa shu kabi erkin muomalada yuradigan valyutalar 
O’zbekiston Respublikasida xorijiy valyutalar bo’ladi. O’z navbatida, O’zbekiston 
«so’m»i bu davlatlar uchun xorijiy valyuta bo’ladi. 
Rus iqtisodchi olimi V.S. Safonovning ta’rifiga ko’ra, “currency” atamasi 
banknotalar va tangalar ko’rinishidagi pullar ma’nosini anglatadi . Xorijiy valyuta 
uchun foreign currency atamasi ishlatiladi. Jahon valyuta bozori – bu foreign 
currency exchange market dir, yoki oddiy qilib aytganda, FOREX. 
Valyutalarning turli klassifikatsiyasi mavjud bo’lib, asosan ularni uch 
guruhga ajratishadi. 
Bular jahon valyuta bozorining barcha segmentlarida hech qanday 
cheklovlarsiz amal qiladigan valyutalardir. Ular cheklanmagan miqdorda va turli 
joriy va muddatli bitimlar bo’yicha to’liq konvertirlana oladilar. 
Bunday turdagi valyutalar ichida katta beshlikni ajratib ko’rsatish lozim. 
Ularga AQSh dollari (USD), Yevro (EUR), Shveytsariya franki (ChF), Yaponiya 
ienasi (JPY) va Angliya funti (GBP) kiradi. 
Asosiy valyutalarga shuningdek, Kanada dollari (CAN) va boshqa bir nechta 
valyutalar (masalan, Avstraliya dollari AUD) ham kiritiladi. 
Valyutalarning mazkur sirasiga Irlandiya, Singapur, Gretsiya, Shvetsiya, 
Daniya, Oman, Quvayt, Hindiston kabi davlatlar valyutalari kiritiladi. 
Bu valyutalar bo’yicha doimo kotirovkalar mavjud, biroq ba’zida 
operatsiyalar miqyosi, muddatli bitimlar bozori bo’yicha (agar u umuman mavjud 
bo’lsa) katta cheklovlarning bo’lishi ehtimoli bor; shuningdek, muayyan davlatlar 

---

254 
tomonidan ularning keng savdosiga qarshi qonuniy cheklovlar ham o’rnatiladi. 
Mazkur guruhga Indoneziya, Tailand, Gonkong, Malayziya, Vetnam, Fillipin kabi 
mamlakatlar valyutalarini kiritish mumkin. 
Hozirgi kunda yangi paydo bo’luvchi bozorlar valyutalari ham yuzaga keldi. 
Bular Chexiya, Slovakiya, Polsha, Rossiya, Janubiy Amerika va JAR mamlakatlari 
pul birliklaridir. 
So‘ngi yilda ham valyuta siyosati inflyatsiyaning maqsadli ko’rsatkichlarini 
inobatga olgan holda mahalliy ishlab chiqaruvchilarning tashqi va ichki 
bozorlardagi raqobatbardoshligini mustahkamlash vazifalaridan kelib chiqib 
yuritildi.
Ushbu maqsadlarga erishishda 2020 yil davomida so’mning AQSh dollariga 
nisbatan almashuv kursi bosqichma-bosqich devalvatsiya qilib borildi.
Shuningdek, valyutani tartibga solish va valyuta nazorati sohasiga doir 
chora-tadbirlar izchillik bilan amalga oshirildi va bu borada asosiy e’tibor eksport 
operatsiyalari bo’yicha valyuta tushumining to’liq, o’z vaqtida kelib tushishini 
ta’minlash hamda vakolatli banklarning valyuta resurslarini ko’paytirishga 
qaratildi.