Bank ishi va investitsiyalar

 
Nazorat uchun savollar 
1.
Kredit iqtisodiy kategoriyasini, kreditning zarurligini belgilovchi 
omillarni yoritib bering.
2.
Kreditning funksiyalarini ochib bering.
3.
“Kredit” tushunchasining mazmunini yoriting.
4.
Kreditning tamoyillarini tushuntirib bering. 
5.
Kapitalning doiraviy aylanishi va aylanishini izohlab bering?
6.
Kredit qonunlarining zarurligi va ob’ektivligini nimada ekanligini 
tushuntirib bering. 
7.
Kreditning qayta taqsimlash va muomala vositalarini yaratish funksiyasini 
yoriting. 
8.
Kreditning turlari va shakllarini yoritib bering. 
9.
Kreditning ta’minlanganligi, muddati va to‘lovliligiga ko‘ra turlarini 
tavsiflab bering. 

---

128 
XI BOB. KREDIT BO‘YICHA FOIZ STAVKALAR VA ULARGA TA’SIR 
QILUVCHI OMILLAR 
Reja: 
11.1
 
Kreditning bahosi tushunchasi va foizlarni hisoblash tartibi.
11.2
 
Ssuda kapitallari va pul bozorida kreditlar bahosining 
shakllanishi.
11.3
 
Kreditning bahosiga ta’sir qiluvchi omillar. 
 
Tayanch iboralar: 
foiz, baho, norma, qayta moliyalashtirish, nominal foiz, 
haqiqiy foiz, bozor bahosi, kredit bahosi. 
 
11.1 Kreditning bahosi tushunchasi va foizlarni hisoblash tartibi 
Korxonalar foydalanilgan qarz mablag‘lari uchun kreditorga foiz shaklida 
to‘lovni o‘tkazadilar. Kreditning to‘lash uni to‘liq summada o‘z egasiga 
qaytarilishinigina emas, shu bilan kredit uchun foiz shaklidagi to‘lov bilan 
qaytarilishini ifodalaydi. Demak, kreditor o‘z mablag‘larini hech vaqt o‘z hajmida 
qaytarib olish sharti bilan bermaydi, bunda u mablag‘ni qarzga berganligi uchun 
muayyan to‘lov talab qiladi (foizsiz imtiyozli kreditlar bundan mustasno). 
Kreditning to‘lovi nafaqat banklar xo‘jalik hisobi maqomiga, shu bilan 
birga, 
korxonalarni 
bevosita 
foydasi 
bilan 
bog‘liq xo‘jalik hisobiga 
rag‘batlantiruvchi ta’sir ko‘rsatadi.
Kredit uchun haq to‘lashning iqtisodiy mohiyati qarz beruvchi va qarz 
oluvchi o‘rtasidagi qo‘shimcha olingan foydaning taqsimlanishini qayd qilishda 
namoyon bo‘ladi. Ko‘rib chiqilayotgan tamoyilning amaliyotda uchta asosiy 
funksiyasini bajaruvchi bank foizi me’yorini o‘rnatish jarayonida namoyon bo‘ladi.
 
Ssuda kapitali o‘ziga xos tovar sifatida gavdalanar ekan, u holda undan 
foydalanishda tulanadigan foiz kapital “baho”si bo‘lib ishtirok etadi. Ammo bu 
o‘ziga xos baho, tovarning pul shaklidagi qiymatini aks ettirmaydi, balki kapitalni 
tovar shaklidagi iste’mol qiymatini - foyda keltirish qobiliyatini aks ettiradi. 
Foiz normasi - ssuda kapitaliga olinadigan yillik daromadni, qarzga 
(ssudaga) berilgan kapital summasiga nisbatidir. Masalan, 100 ming so‘mlik 
kapital ssudaga berilgan bo‘lsa, yillik foiz daromadi 4 ming so‘mga teng bo‘lsa, u 
holda foiz normasi 4%foizga teng bo‘ladi. 
Tijorat banklarining foiz siyosati depozitlar va kreditlarning okilona foiz 
stavkalarini shakllantirish va foiz riskini boshqarish bilan bog‘liq tadbirlar 
majmuasidir.
Tijorat banklarining foiz siyosatining asosiy jihatlari quyidagilardan iborat