Baktria press Тошкент 2013 Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Тараққиёт Дастури

241. Ёшим 17 да. Мен почтада ишлайман. Меҳнатга оид ҳуқуқларим катта 
ёшдаги ходимларнинг ҳуқуқларидан фарқ қиладими?
Меҳнат кодексида ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар меҳнатга оид ҳуқуқий муно-
сабатларда катта ёшдаги ходимлар билан тенг ҳуқуқли қилиб белгиланган. Бироқ, 
меҳнатни муҳофаза қилиш, иш вақти, таътиллар ва бошқа меҳнат шартлари соҳасида 
улар учун меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатларда белгиланган 
қўшимча имтиёзлардан фойдаланадилар (Меҳнат кодексининг 240-моддаси).
242. Мени қуйидаги савол қизиқтиради: мамлакатимизда ҳар йили минглаб 
ёшлар институт ва коллежларни тугатишади. Қандай қилиб ишга жойлашишда 
улар малакали мутахассислар билан рақобатлаша олади? Ёшларни ишга қабул 
қилишда қандай кафолатлар мавжуд?

---

107
11-БОБ
«Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида»ги Қонуннинг 7-моддасига кўра, 
давлат таълим муассасаларини битирган ёшларга қўшимча иш жойлари ва ихти-
сослаштирилган корхоналар, иш ўргатишнинг махсус дастурларини ташкил этиш 
йўли билан ва бошқа чоралар билан қўшимча кафолатларни таъминлайди ҳамда 
корхоналарга, муассасаларга ва ташкилотларга ёшларни иш билан банд қилишнинг 
мослашувчан шаклларининг энг кам миқдорини белгилаб берадилар.
Вазирлар Маҳкамасининг 2008 йил 20 августдаги 186-сонли қарори билан 
тасдиқланган «Ижтимоий муҳофазага муҳтож ва иш топишда қийналаётган 
шахсларни ишга жойлаштириш учун иш ўринларини банд қилиб қўйиш тартиби 
тўғрисида»ги низомга кўра, аҳоли бандлигига кўмаклашиш мақсадида корхоналар, 
муассасалар ва ташкилотларга ижтимоий муҳофазага муҳтож ва иш топишда 
қийналаётган шахслар учун иш ўринларининг энг кам сони белгиланади (банд 
қилиб қўйилади).
Бундан ташқари, иш берувчи маҳаллий орган ёки бошқа орган томонидан 
ишга юборилган 18 ёшга тўлмаган шахсларни иш ўринларининг энг кам сони 
белгиланганлиги ҳисобидан ишга қабул қилишга мажбур.
243. Ишхонамда менга 15 ёшли бола менга мурожаат қилди. У жуда ҳам зеҳнли 
ва хат ташувчи вазифасига бемалол тўғри келади. Мен уни ишга қабул қилсам, 
уни иш соатларини қандай белгилайман? У коллежда ўқийдику.
15 ёшга тўлган вояга етмаганлар ишга жойлашишда ўқиш жойидан маълумот-
нома тақдим этиши лозим. Ушбу маълумотноманинг мазмуни рухсат бериш тусига 
эга бўлмайди (масалан, ота-онасинининг бирини розилиги каби). Бироқ, ушбу 
маълумотномада шахс мазкур муассасада ўқиши ҳамда таълим олиш учун зарур 
бўлган вақти кўрсатилади. Ушбу маълумотлар билан бирга Меҳнат кодексининг 
77-моддаси, 2-чи қисмини талабига кўра, таълим олиш жараёнини бузмайдиган 
енгил ишни ўқишдан бўш вақтида бажаришга йўл қўйилади. Маълумотномада 
кўрсатилганларни ҳисобга олган сиз уни таълим олишга ҳамда уй вазифаларини 
бажаришга имкон берган ҳолда, ишни ташкил қилишингиз лозим.
Энг муҳими, мазкур болани ишлаш учун ота-онасидан бирининг ёки улар ўрнини 
босувчи шахснинг ёзма равишда розилиги билан ишга қабул қилиниши мумкин.
244. Ўғлимнинг дўсти ерости ишларида ишлайди. Унинг иш ҳақи баланд. Менинг 
ўғлим ҳам у ерда ишлашни хоҳлайди. Лекин, унинг ёши 17 да. Мен унга ишлашини 
тақиқлаб қўйишим мумкинми?
Сиз ўғлингизни ишлашини тақиқлай олмайсиз. Ишга жойлашишда ота-оналарнинг 
розилиги 16 ёшгача талаб қилинади. Аммо, сиз қонунчилигимизда ўн саккиз ёшга 
тўлмаган шахслар меҳнатидан шу тоифа ходимларининг соғлиғи, хавфсизлиги ёки 

---

108
11-БОБ
ахлоқ-одобига зиён етказиши мумкин бўлган меҳнат шароити ноқулай ишларда, 
ер ости ишларида ва бошқа ишларда фойдаланиш тақиқланганлигини билишингиз 
лозим (Меҳнат кодексининг 241-модда, 1-чи қисми). Ўн саккиз ёшдан кичик 
шахсларнинг меҳнати қўлланиши тақиқланадиган ноқулай меҳнат шароитлари 
ишлари рўйхати Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза 
қилиш вазирлиги ва Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 
қарори билан тасдиқланган. (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 
2009 йил 29 июлда 1990-сон билан давлат рўйхатидан ўтказилган).
Рўйхатга киритилган корхоналарнинг мулкий ва ташкилий-ҳуқуқий шаклидан 
қатъи назар уларда ўн саккиз ёшдан кичик шахсларнинг меҳнати қўлланилиши 
тақиқланганлигига урғу бериб ўтиш жуда муҳим.
Эътибор беринг, Меҳнат кодексининг 241-моддасининг 1-чи қисмига кўра, 18 
ёшга тўлмаган шахслар меҳнатидан уларнинг соғлиғи ва ахлоқ-одобига зиён етка-
зиши мумкин бўлган ишларида фойдаланиш тақиқланади. Жумладан, бундай ишлар 
рўйхатига тунги клубларда ишлаш, спиртли ичимликларни, тамаки маҳсулотлари, 
наркотик ва бошқа токсик препаратларни ишлаб чиқариш, ташиш ва уларнинг 
савдосидаги ишлар киради.
Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 491-моддасига мувофиқ, вояга 
етмаган шахс меҳнатидан унинг соғлиғи, хавфсизлиги ёки ахлоқ-одобига зиён 
етказиши мумкин бўлган ишларда фойдаланиш фуқароларга энг кам иш ҳақининг 
бир бараваридан уч бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади.
Шундай қилиб, ўғлингиз 18 ёшга тўлгунга қадар ўзи хоҳлаган тақдирда ҳам вояга 
етмаганларнинг меҳнатидан фойдаланиш тақиқланган ишларга жалб қилинмайди.