Bakteriyalar keltirib chiqaradigan biozararlanishdan himoyalanish usullari”

Litotrof bakteriyalar - biozararlanish qo’zg`atuvchilari
Litotroflardan biozararlanishning eng faol namoyondalari sulfatiklovchi, tion, nitrifikator va temir bakteriyalaridir. Ular qo’zg`atadigan metallar korroziyasi, beton, tosh, g`isht va boshqa materiallar emirilishining olchami goyat katta.
SULFATTIKLOVCHI (sulfatredukstiya qiluvchi, desulfatlovchi) bakteriyalar (STB, DSB) - po’lat, temir va alyuminiyda asosiy anaerob korroziya qozg`atuvchilaridir. Taxmin qilinishicha, ular qo’zg`atadigan korroziyaning mexanizmi ushbu bakteriyalar hayot kechirishi davrida hosil bo’ladigan qattiq temir sulfidi katod depolyarizastiyasini jadallashtirishi yoki bakteriyalar polyarizastiyalangan vodorodni iste’mol qilishidir. Sulfattiklovchi bakteriyalar sanoatning ko’p tarmoqlariga, ayniqsa neft va gaz qazib olishga katta zarar etkazadi. Ular neft saqlash uchun qo’llaniladigan po’lat omborxonalar, turboreaktiv samolyotlarning yonilg`i asbob-uskunalari, yonilg`i o’tkazuvchi trubalar va suv ta’miilovchi teskari gradirnyalarda faol korroziya qo’zg`atadi. Yapon tadqiqotchilarning ma’lumotiga ko’ra, yer osti tunnellarining temir beton devorlari emirilishining asosiy sabablaridan biri bakteriyalar vodorod sulfid chiqarishi va keyinchalik temir sulfid hosil bolinishidir.
Neftning bakterial bioparchalanishi aerob va anaerob muhitda 80°S gacha bolgan haroratda kuzatiladi. Neft sathidan pastki qismida neft asosan anaerob parchalanadi. Neftda erigan sulfat mavjud bo’lsa, bioparchalanishni sulfattiklovchi agar erigan sulfat oz bo’lsa, unda metan bakteriyalar ko’zg`atadi. Bakteriyalar hayoti uchun lozim bo’lgan azot, fosfor va kaliyni suvdan oladi. Neft bioparchalanishi quyidagi o’ta salbiy natijalarga olib keladi:
- neftning yopishqoqligi kamayadi (bu esa neft chiqishini kamaytiradi);
- neftning solishtirma og`irligi kamayadi (bu esa olingan neft mahsulotining sifatini pasaytiradi);
- neft tarkibidagi to’yingan va aromatik karbonvodorodlarga nisbatan asfalt qismi ko’payadi;
- ba’zi metallar miqdori ko’payadi;
- oltingugurt miqdori ko’payadi;
- neft nordonligi oshadi;
- neftda karboksil guruhli kislotalar va fenollar hosil bo’ladi. AQShning Oklaxoma shtatida qazib olingan va parchalanishi bo’yicha uchguruhga ajratilgan neftning tahlili bunga misol bo’la oladi(6-jadval).