Baholash ishi va investitsiyalar” kafedrasi “loyihaviy moliyalashtirish” fanidan ma’ruza matni

Etakchi bank tomonidan muammoli kreditlar paydo bo‘lishining oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar

Amaliyotda banklar tomonidan o‘z mijozlarini kreditlash hamisha samarali natijalar bilan yakunlanavermaydi. Ayrim hollarda korxonalarning o‘z biznes-rejalarining nomukammal ishlab chiqishlari va faoliyatini maqsadli amalga oshirilmaganliklari, shuningdek boshqa turli sabablar natijasida banklar tomonidan takdim etilgan kreditlarning qaytaralish muammosi vujudga keladi.

Albatta, muammoli kreditlar o‘z - o‘zidan paydo bo‘lmaydi va ularni vujudga keltirishning o‘ziga xos omilari mavjud bo‘ladi.
Muammoli kreditlarni keltirib chiqaradigan omillarning belgilari quyidagilar hisoblanadi:
Kreditning mo‘ljallangan maqsadlari bo‘yicha ishlatilmasligi.

• 
  shartnoma, biznes - rejada, texnik - iqtisodiy asoslash va boshqa kredit hujjatlarida ko‘rsatilgan jadvallarning amalga oshmasligi:
  
• 
  moliyaviy statistik hisobotni “uzatish” jadvalining amalga oshmasligi;
  
• 
  sifatsiz asbob-uskunalar, xom ashyo va materiallarni o‘zlashtirish va raqobatbardosh bo‘lmagan mahsulotlarni ishlab chikarish.
  

3. Qarz oluvchining moliyaviy - iqtisodiy holatining yomonlashish tendensiyasi, shu jumladan:

• 
  muddati o‘tgan debitorlik va kreditorlik qarzlarini vujudga kelishi (amaliyotda 90 kundan oshgan);
  
• 
  mahsulot sotilishining sustlashishi;
  
• 
  qarz oluvchining faoliyatidagi rejalarida keskin o‘zgarishlar yuz berishi;
  
• 
  qarz oluvchining holatining tarmoqlarda yoki sotish bozorida yomonlashishi.
  

4. Qarz oluvchining bank oldidagi majburiyatini bajara olmasligiga olib keluvchi “fors- major” holatlarining vujudga kelishi, jumladan:
- qarz oluvchining ishlab chiqargan mahsuloti narxining pasayishiga sabab bo‘luvchi omillarning kelib chiqishi;
- rahbariyat va mulkdorlar tarkibidagi radikal o‘zgarishlar oqibatida menejmentning yomonlashuvi;
- mol etkazib beruvchilarning xom-ashyo va materiallarni o‘z vaqtida etkazib bera olmasliklari;
- qarzdorning biznes hamkorlari ishonchsizligini ko‘rsatuvchi dalillar vujudga kelishi.
Kreditlar muammoli bo‘lib qolgan paytlarda to‘rt bosqich asosida tashkiliy tadbirlar o‘tkaziladi.
Birinchi bosqich. Agar qarz oluvchining vaqtinchalik moliyaviy qiyinchiliklari tufayli loyihalar amalaga oshirilishida sodir bo‘lgan o‘zgarishlar kuzatilsa, quyidagi tadbirlar o‘tkaziladi:
a) bank bo‘linmalarining ma’sul xodimlari bilan fikr almashishi;
b) quyidagi maqsadlarda xo‘jalik organlariga tashrif buyurish: loyihaning bajarilishini baholash; qarz oluvchining rahbarlari bilan muzokaralar o‘tkazish; loyihaning rivojlanish muammolarini o‘rganish; risklarni baholash; kreditning o‘zlashtirishning qolgan davriga loyihaning biznes-rejasini o‘rganib chiqish; korxona ishlab chiqarishini bir maromda tashkil etishi uchun qarz oluvchilar va manfatdor shaxslar o‘rtasida muzokaralar olib borish; muammoli kreditlarning hal etilishini tashkil etish maqsadida kredit komitetini jalb etish va ular bilan muzokaralar olib borish.
Ikkinchi bosqich. Qarz oluvchining kredit yuzasidan muddati o‘tgan qarzlar bo‘yicha majburiyati. Bu bosqichda ko‘riladigan chora - tadbirlar quyidagilar:
a) qarz oluvchining debitorlik majburiyatlari bilan ishlash. Bu qarz oluvchi faoliyatiga bog‘liq hamma faoliyatlar tahlilini talab etadi. Majburiyatlar zanjiri tuziladi, bir - biriga bog‘liq majburiyatlar qoplanishi sxemasi ishlab chiqiladi;
b) mijozning hisob - raqami yopiladi. (Amaliyotda faqat chiqim qismi). Ta’sir etishning bu turi juda ehtiyotkorlik bilan amalga oshiriladi, chunki bu qarz oluvchining aylanma mablag‘larini butunlay yo‘qotishga olib kelishi mumkin;
s) to‘lov muddatini uzaytirish kreditni uzaytirishni amalga oshirishda barcha moliyaviy - iqtisodiy ko‘rsatkichlar tahlili amalga oshiriladi, pul bilan ta’minlanganlik tekshiriladi, biznes - reja ishlab chiqiladi va materiallar loyihalar monitoringi boshqarmasiga taqdim etiladi.
Bu erda o‘zgargan ko‘rsatkichlar yordamida yangi loyiha monitoringi rejasi ishlab chiqiladi va xulosalar bilan birgalikda loyiha bo‘yicha kredit komitetiga taqdim etiladi. Kredit anketasi tuziladi va kredit portfeli monitoringi boshqarmasiga beriladi hisobotning hamma turlari va ma’lumotlar bazasi bo‘yicha tegishli o‘zgartirishlar kiritiladi.