Badiiy asar mohiyatini ochishda ilmiy (filologik) tahlil baland rutbada turadi. Filologik (ilmiy) tahlilga xos xususiyatlarini aniqlash uchun bu xil tahlilning maqsadini belgilash zarurdir. Ilmiy tahlilning maqsadi o’rganilayotgan asarning hayotiy va badiiy mantigi hamda estetik jozibasini ochishdan iboratdir. Tahlilning bu turi oldida tekshirilayotgan asarning haqiqiy badiiy qimmatini aniqlash, uning millat badiiy hayotidagi asl o’rnini tayin etish, muayyan asarning millat badiiiy tafakkuriga qo’shgan yangiligini xolis aniqlab berish, uning jamiyat a'zolari ijtimoiy ongiga ta'sirini belgilash, asarning milliy estetik tafakkur taraqqiyotidagi o’rni va inson ma'naviyatini shakllantirishdagi ahamiyatini ochish kabi vazifalar turadi. Ilmiy (filologik) tahlilda tahlil bajarilayotgan zamon va makon hamda tahlilning adresatiga xos xususiyatlar deyarli hisobga olinmagan holda ish ko’riladi. Ya'ni biror asar tahlilini falon vaqt orasida, aytilgan joyda, kimlarningdir didi-yu, badiiy imkoniyatlariga moslab amalga oshirish zaruriyati bo’lmaydi. Shuningdek, ilmiy tahlilda bajaruvchi bo’lajak o’quvchilarining yoshi va intellektual hozirlik darajalarining qandayligiga deyarli e'tibor qaratmaydilar. Chunki ilmiy tahlilda tadqiqqilinayotgan badiiy matn va u haqdagi xulosalarni qabul qiluvchi kishilar youmuman tasavvur etilmaydi yoxud tasavvur qilinganda ham "ko’zda tutilgan" o’quvchi g’oyatmavhum qiyofaga ega bo’ladi. Filologik tahlilda faqat tahlilning teranligi, xulosalarning asosliekanligi hamda tekshirilayotgan badiiy asarning imkon qadar ko’proqqirralari qamrab olinishi vaunga xos xususiyatlarni iloji boricha to’laroq ochishga diqqat qilinadi. Badiiy tahlilning har qanday turi uchun daxldor bo’lgan bir oltin qoida borki, unga amal qilmaslik tahlilni boshi berk ko’chaga kiritadi. Bu oltin qoida shundan iboratki, o’rganilayotgan asarning janri, badiiy saviyasi, hajmi qandayligidan qat'i nazar uning mazmunini so’zlab berish mumkin emas. Har qanday badiiy tahlil uch qudratli asos ustiga quriladi: yozuvchi, o’quvchi, matn. San'at asari bilan o’quvchi o’rtasidagi to’siq bartaraf qilinganda, uning estetik jozibasi anglab yetilgandagina, u ma'naviy faktorga aylanadi, shaxsning mulki bo’lib, uning axloqiy qiyofasi shakllanishiga xizmat qiladi. Bu yo’lda o’quvchiga matnni to’liq anglamaslik holati jiddiy to’siq bo’lib turadi. Uni bartaraf qilish uchun filolog mutaxassisning ilmiy tahlili zarur bo’ladi. Shuning uchun ham filolog ilmiy tahlil jarayonida mushtariylari yuragida badiiy matnga daxldorlik hissini tug’dirishga erishishi lozim. Filologik tahlilda tahlilchi yozayotgan ishining hajmi qandayligi haqida qayg’urmay, ko’nglidagi tuyg’ularni, miyasidagi fikrlarni moddiylashtirishga intilgani maqul. Buning uchun u maxsus reja tuzib olishi, rejada tekshirilayotgan badiiy asarning qaysi jihatlariga qanday yondashmoqchi ekanligini belgilab qo’ygani maqul. Shunda u tuyg’u va fikrining yetovida qolib ketmaydi, balki qarashlar va hissiyotlarni bosh maqsadiga xizmat qildira oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |