Badiiy adabiyot tabiat gultoji sanalmish hazrati inson bilan egizak

Oshiq ani bilki, erur dardnok,

Ham tili, ham ko‘zi-yu ham ko'ngli pok.

O'zlugidin ishq ani pok etib,

Balki fano o‘tig‘a xoshok etib.

(Xamsa. 1960,87-b.)

Alisher Navoiy she’riyati haqsevarlik va insonsevarlik ta’limoti

bo'lgan tasawuf g‘oyalariga o‘zgacha jilo va sayqal berish bilan ravnaq

topadi. Masalaga shu nuqtai nazardan yondashadigan boisak, ulug*

shoir baytlaridagi «o‘zlugidin ishq ani pok etmoq»-ishq vositasida

oshiqning eng katta dushmani—nafsi ustidan g'olib kelishidir. «Fano

o‘tig‘a xoshok bo‘lmoq»-oshiqning eng ezgu maqsadining amalga oshishi,

uning «Ma’shuqi azal visoliga vosil» bo'lishidir. Buning uchun «dardnok»

oshiqning «ham tili, ham ko‘zi-yu ko‘ngli рок» bo'lmog'i zaruriy shart

hisoblanadi. Poklik—juda katta tushuncha. Tilni pok tutmoq - uni be ma’ni

gaplar uchim ishlatmaslik, g‘iybat-tuhmatga berilmaslikdir. Ko'zni pok

tutmoq — shubhali narsalardan saqlanish, ko‘rish noravo bo‘lgan

nomahramlaiga boqmaslik hisoblanadi.

Alisher Navoiy qit’alarida bu tushuncha haqiqiy va majoziy ishq tarzida talqin qilish

mumkin bo'lgan yo’nalishda badiiy ifodasini topadi. Haqiqiy ishq insonning Allohga, majoziy ishq esa insonning insonga, hayotga, tabiatga va butun mulki borliqqa bo'lgan muhabbatidir. Ulug‘ shoir mavjudot olami ajoyibotlari orasida ziddiyat emas, balki bog'liqlik, aloqadorlikni ko'radi. Ular bir-birini taqozo qiladi. Alisher Navoiyga xos bunday dunyoqarash uning qit’alaridan birida sarlavha vazifasini bajargan:

«Majozdin maqsudi haqiqat ekani izhor qilmoq va suratdin g'araz ma’ni ekanin padidor qilmoq»