Бадиий таҳлил асослари

Биринчидан
, синчи текширилаётган бадиий оламни ҳам реал ҳаётий 
дунё билан, ҳам ўзга бадиий оламлар билан солиштира олиш салоҳиятига 
эга бўлиши керак. Адабиёттанувчининг билими ва ҳаётий ҳамда бадиий 
тажрибаси қанчалик катта бўлса, серқирра бадиий образнинг кўзга 
ташланмайдиган томонлари шунча кўп очилади. Қайта-қайта ўқилгани сари 
айрим бадиий асарлардан янгидан-янги маънолар топилиши мана шу 
ҳолатни маълум даражада изоҳлайди. Яъни бадиий назари ўткир, ҳаётий 
тажрибаси мўл ва билимли синчи муайян асарни таҳлил қилганда, ундаги 
бошқалар тополмайдиган кўплаб жиҳатларни идрок эта ва илмий изоҳлай 
билади. Албатта, синчининг ёши ёхуд тажрибаси ўз-ўзидан бадиий асарни 
тўла ва теран тушуниш кафолатини бермайди, балки бадиий материални 

---

209 
ҳиссий идрок этиш шиддати, текширилаётган асарни юрак ва тафаккурдан 
ўтказиб тадқиқ қилиш миқдорининг йиллар давомида ортиб бориши таҳлил 
савиясининг юксалишига сабаб бўлиши мумкин.
Яшаган йиллари миқдорини руҳиятидаги кечинмаларнинг тиғизлиги ва 
шиддати коэффицентига кўпайтириш орқали муайян синчининг 
таҳлилчилик истеъдоди ҳақида бир қадар тўғри тасаввур ҳосил қилиш 
мумкин. Бу дегани ёш, бошловчи синчи бадиий мазмунни теран англай 
олмайди, асарнинг жозибасини очиб беролмайди деганими? Мутлақо ундай 
эмас, зеро, ёшликнинг ҳам ўз афзалликлари бор ва улар анча салмоқли. 
Адабиёттанувчи шахсияти етуклигини англатувчи 
иккинчи
жиҳат, яъни асар 
билан мулоқотнинг самимийлиги ва табиийлиги айнан ёшларда ёрқинроқ 
кўринади. Бу тўғрида В. Г. Белинский ўхшатиб айтган: “
Шоирнинг ижод 
намуналарини юракдан ўтказиш бу уларнинг бутун бойлиги ва барча 
теранлигини туйиш, уларнинг дардлари билан оғриш, изтиробларини 
кечириш, қувончидан роҳатланиш, тантанасидан завққа тўлиш,