B. T. Toshmuhamedov

B otq oq lik lar. 
Y er y u zin in g (k o 'p ro q p asttek islik larn in g ) 
c h u c h u k yoki s h o 'r suv b ila n k u ch li n a m la n g a n q ism lari 
botqoqliklar deb ataladi. Botqoqlik suvi tuproqni butunlay qoplashi 
yoki tuproqqa shim ilgan holda bo'lishi m um kin. O datda ko'pchilik 
botqoqliklar xilm a-xil botqoq o'sim liklari bilan qoplangan bo'ladi.
B o tq o q lik la r suvga to 'y in is h s h a ro itig a q a ra b , p astq am
yerlardagi va baland yerlardagi botqoqliklarga b o 'lin ad i.
Q uruqlikning pastqam yerlaridagi botqoqliklar h a r doim yoki 
o 'q tin -o 'q tin suv bilan k o 'm ilib turadi. B unday botqoqliklarda 
sizot suvlari k o 'p in c h a yer yuziga yaqin bo'ladi.
Baland yerlardagi botqoqdiklarda esa sizot suvi juda chuqurda,
281

---

botqoqlik esa sizot suvi gorizontidan yuqorida joylashadi, bunday 
botqoqliklar asosan yogMnlardan suv oladi. B irinchi tip bilan 
ikkinchi xil botqoqliklardan tashqari oraliq tipdagi botqoqliklar 
ajratiladi.
Botqoqliklar o ‘simliklariga qarab 3 turga boMinadi: 1) o ‘tli 
botqoqliklar; 2) zamburugMi botqoqliklar va 3) aralash o ‘simlikii 
botqoqliklar.
0 ‘tli b otqoqliklar p astq am b otqo q lik lard a u ch rab , ulard a 
qiyoq, qam ishlar o'sadi. ZamburugMar esa baland yerda joylashgan 
botqoqliklarda o ‘sadi. ZamburugMar to ‘planib, chirib to rf yot- 
qiziqlarini hosil qiladi. G ‘arbiy Sibir taygasida, ayniqsa Vasyuganye 
botqoqligida torfning qalinligi 5-8, hattoki 10 m gacha yetadi.
Aralash o ‘simlikka (oMli va zamburugMi) ega boMgan b o tq o q ­
liklar k o ‘proq oraliq botqoqlik xiliga kiradilar. Biz bu botqoqlik 
tip id a qiyoqni ham qam ishni ham , m oxlarni ham va oMloqlarni 
ham uchratam iz.
B otqoqliklar ham koMlarga o ‘xshab, o ‘zgarm ay qolm aydilar. 
Pastqam yerlarda joylashgan botqoqliklar o ‘sim lik qoldiqlarining 
to ‘planishi bilan d o ‘ng yerlarga, pushtalarga aylanib qoladilar.
Baland yerda joylashgan botqoqliklar ham o ‘zgaradilar, ular 
b o ra-b o ra qalin to rf qatlam lariga aylanadilar, ularning usti qurib, 
o ‘rm on o ‘simligi bilan qoplanadi. Shu bilan bir q ato rd a to rf 
b o tq o q lik la ri b o tq o q la n m a g a n y e rla rn i ham b o tq o q lik la rg a
aylantirishlari m um kin. Shunday qilib, botqoqlik o ‘z rivojlanishida 
birinchi galda, torfli yerlarga, keyin esa tabiiy sh aro it natijasida 
o ‘tloqqa yoki o ‘rm onlar o ‘sadigan yerlarga aylanadi. Botqoqliklarda 
to rfd an tashqari, botqoq rudasi, oltingugurt kolchedani, vivianit 
va boshqalar uchraydi. Lekin bu qazilm alar to rf botqoqliklarida 
ju d a kam boMadi.