B. T. Toshmuhamedov

Y uvenil suvlar. 
Y u v en il su v lar Y er q a tla m la ri o rasid a g i 
m agm adan ajraluvchi m ineralli issiqsuv bugMarining yer osti suviga 
aylanishidan hosil boMadi. Yuvenil suv yerning chuqur qatlam larida 
va tez-tez vulqon otilib turadigan oMkalarda k o ‘p uchraydi.
U m um iy olganda Y er ostidagi, yer ustidagi suvlar va atm osfera 
yogMnlari o ‘rtasida Yer osti suvlarining kirim va chiqimini ifodalovchi 
ham da yer osti suvlari balansiga sabab boMuvchi o ‘zaro alm ashinish 
ham bor.
C hiqim Y er osti suvlarining yer betiga buloq boMib chiqishida, 
o ‘sim liklar bargi orqali boMgan bugManishda, jinslardagi kapilar 
orqali suvlarning yuqoriga koMarilib chiqishida, nasos orqali yoki 
boshqa usullar bilan Y er betiga suv chiqarib olishda va boshaqlarda 
ifodalanadi.
Yer osti suvlarining kirim i esa asosan yeryuzasidag suvlarning 
bevosita yer ostiga sizib, atosferadagi suv bugMarining Yer ostiga 
oMib borishi va ularning m a ’lum sh aro itd a kondensatsiyalashuvi 
va yer shari ichki qism idagi suvlarning (yuvenil suviarning) kelib 
turishidan hosil boMadi.
Y uqorida aytib oMilgan yer osti suvlari qanday sabab bilan 
hosil boMishidan q a t’i nazar, u lar yer qatlam lari orasida bir-biri 
bilan q o ‘shilib ketishi m um kin.
Y er osti suvlari to g ‘ jinslari orasida har xil fizik va kim yoviy 
h olatda boMadi. Y uqorida bayon qilingan Y er osti suvlaridan 
tashqari, qoldiq yoki relikt suvlar h am bor. Bu yer osti suvlari 
qadim gi geologik davrlarda daryo, dengiz, koM suvlari c h o ‘kindi 
jin slar orasida turib qolishidan hosil boMadi.
Bunday suvlarning hosil boMish sharotiga ko‘ra G .N . K am en­
skiy ikkiga boMadi:
S ingenetik (grekcha — Singenitikos — bir vaqtda hosil boMishi
253

---

dem akdir) Yer osti suvlari dengiz yotqiziqlari to ‘planganda ular 
orasida birgalashib to 'p lan ib qolgan yer osti suvlaridir. Diagenez 
jarayoni natijasida sizib o 'tg an suvning bir qismi siqilib chiqib 
ketiladi, ikkinchi qismi esa yotqiziqlar orasida saqlanib qoladi.
Epigenetik 
(grekcha — epi — so‘ng, genesis — hosil b o ‘lish 
dem ak) Yer osti suvlari — tog‘ jinslari vujudga kelgandan so‘ng 
k o ‘ldan yoki dengizdan sizib o ‘tgan suvlardan hosil boMadi. 
U m um an, bunday yer osti relikt suvlarining tarkibi keyinchalik 
boshqa xil yer osti suvlari kelib qo‘shilishi natijasida o ‘zgarib ketadi. 
Agar relikt yer osti suvlari yer ostida o ‘zgarm ay (aralashm ay), 
saqlanib qolsa,ular ko‘milgan yer osti suvlari deyiladi.