B. T. Toshmuhamedov

Yangi global tektonika yoki litosferik
plitalar tektonikasi
A srim izning boshlarida F. Taylor va A. V ngener nom lari bilan 
bog'liq m ateriklar siljishi yoki kontinental drift deb nom langan 
nazariya 50-yillargacha olim larni unchalik qiziqritm adi. 1960 
yillaga kelib, ayniqsa okean p o 'stin i o'rg an ishd a to'p lan g an yangi 
geofizik m a ’lum otlar bu azariyani yangi bosqichga ko'tardi.
Paleomagnetizm va plitalar tektonikasi. 
Tog' jinslarining nisbiy 
yoshini aniqlashda paleom agnit usullaridan foydalanish haqida 
yuqoridagi boblarda aytib o'tilgan edi. Xuddi shu usul bilan okean 
po'stlarid a olib borilgan poleom agnit o'rganishlarga asoslanib 
spreding kontsepsiyasi ishlab chiqildi. Spreding konsepsiyasiga 
k o 'ra okean tizm alaridagi rift voqalari yoriqlaridan bazalt lavalari 
oqib chiqib qotadi. Q otgan lava o'rtasid an ikkiga ajraladi (ikkita 
plita tutashgan chegarasi) va orasi ochilib yana Yer q a ’ridan chiqib 
kelayotgan lavaning yangi porsiyasi bilan to 'lad i va qotadi; shu 
jarayon geologik tarixiy davrlar m obaynida uzluksiz davom etib
224

---

okean p o ‘sti yuzasi kengayib boradi. Lava qotayotganda undagi 
ferrim agnit m inerallar Kyuri nuqtasidan o ‘tayotganda, Yer magnit 
m aydoni y o ‘nalishiga moM jallanib q olad i. M in erallar qoldiq 
m agnitlanganliganing y o ‘nalishi bazit jinslarida m uhrlanib qoladi. 
Sizga m a ’lum ki, Yer m agnit m ay d o n in in g o ‘zgarib turishi, y a ’ni 
m agnit inversiyasi to ‘g ‘risida aw al aytilgan edi. Bir davr m obaynida 
Y er m agnit m aydoni to ‘g ‘ri y o ‘nalgan b o ‘lsa, inversiyadan so ‘ng 
teskarisiga yo‘nalgan boMadi. G eologik tarixdan m a ’lum ki, to ‘g ‘ri 
va teskari m agnit y o ‘nalishi alm ash in ib turadi. A m m o geologik 
tarix m obaynida h ar qaysi geologik davr o ‘z m agnit m aydoni 
y o ‘nalishiga (to ‘g ‘ri yoki teskari) ega. D avrlar oMishi bilan to ‘g ‘ri 
va teskari yoMialgan m agnit niaydonlari alm ashinib turadi va yoM 
yoM m agnit anam aliyasi tarzid a nam o y on boMadi.