B. T. Toshmuhamedov

KoMlarning geologik ishi
K o'l suvi to 'lqinlari ko'l qirg 'og 'ini em iradi. K o'l q irg 'o g 'id an
y em irilg an jin s la r c h o 'k ib , k o 'l ta g id a to 'p la n a b o rad i. Bu 
c h o 'k in d ila r m exanik va kim yoviy b o 'lad i, kim yoviy ch o 'k in d i 
suv oqib chiqm aydigan k o 'llard a hosil b o 'lad i, chunki suv oqib 
chiqadigan ko'llarda bu xil c h o 'k in d ila r suv bilan oqib ketadi.
H am do‘stlik mamlakatlaridagi eng katta koMlar
15-jadval
K o'llarn in g nom lari
M aydoni, m ing k m 2
C h u qurligi
Kaspiy d engiz-ko'li
424,3
1014
Orol d engiz-ko'li
63,8
68
Baykal
31.8
1741
Ladoga
18,4
230
O nega
9,9
120
T ay m ir
7,0 - 6,0
-
Issiqko‘l
6,2
765
X onqa
4,4
10
279

---

C h u d - Pskov
3,6
14,6
C hani
2,63
10
O lako'l
2,3
41
Ilm yon
2 ,2 - 1,1
9,7
Zaysan
1,8
8,5
Sevan
1.4
98,7
Tengiz ko'l
1,2
6.8
Beloye ko'li
1,2
20
M exanik c h o ‘kindi h am m a k o'llard a m a ’lum bir qonuniyat 
b o ‘yicha c h o ‘kadi. D ag‘al ch o 'k in d ila r suvning k o ‘lga quyilish 
jo yid a c h o ‘kadi, m aydalari k o 'ln in g ichkarisiga borib c h o ‘ka 
boshlaydi. Irg'itm a to 'lq in sohilga m uttasil urilib turgan yerlarda 
d ag‘al c h o 'k in d ilar - tosh, shag'al, qum ch o'kadi.
D ag'al va m ayda m exanik ch o 'k in d ilar bilan bir qatorda ko'l 
tagida organik il - sapropellar to'planadi. O 't bosib ketgan ko'llarda 
sapropellar ko'l tagida bir necha m etr qalinlikda to 'p lan ib , ko'l 
botig'ini to 'ld irib yuboradi. D iatom suv o'tlarin in g ko'pligidan 
kremniyga aylanadi.
Botqoqlanuvchi ko'llarda o'sim lik chirindilari k o 'p bo'ladi va 
u lar torfga aylanadi.
Agar ko'lga organik m oddalari k o 'p daryo yoki soy kelib 
quyilsa, ko'l tagiga qoraroq, q o 'n g 'ir yoki yashil, oxra rangli il 
cho'kadi. Bu il tarkibida tem ir ko'p bo'lib, suv o'tlarining o'sishiga 
yordam beradi, bakteriyalar, griblar, suv o 'tlari paydo bo'ladi.
C huqur ko'llarda oqsil m oddalarning chirishidan serovodorod 
vujudga keladi.
H ozir y o'q bo'lib ketgan qadimgi — uchlam chi davr ko'llarida 
k o 'p in ch a k o 'm ir qatlam lari, ganch, tuz, tem ir rudasi qatlam lari, 
k o ‘1 bo'ri, b a ’zan o'sim lik va hayvon qoldiqlari uchraydiki, bular 
ko'l yoshini va ko'l hayoti tarixini aniqlashga yordam beradi.