B. T. Toshmuhamedov

KoMlarning rivojlanish bosqichlari. 
K o 'l va daryo yotqiziqlari 
sekin-asta to 'p lan ib , k o ‘l kotlovinalarining shaklini o'zgartiradi.
K o'lning rivojlanishi quyidagi bosqichlardan iborat: 
'
l.Y oshlik davri. 
Bu davrda ko'l yotqiziqlari ko'lning shakliga 
bilinarli darajada t a ’sir qilm aydi. K o'ld a hosil bo'ladigan daryo 
alluviysi bilan ko'l yotqiziqlari aralashib hali ko'lning relyefini 
o'zgartira olm aydi.
280

---

2.YetukIik davri. 
D aryo alluviylari ko‘lda to 'p lan ib , qirg'oq 
bo‘yi sayozligini hosil qiladi; daryoning yirik cho 'kind ilari esa 
quyar joyida to 'p la n ib , delta yotqiziqlarini hosil qiladi; daryo 
loyqalari esa ko 'l tagiga c h o 'k ib , uning relyefini tekislaydi; lekin 
bunda ko'l o 'zin in g oldingi shaklini butunlay yo'qotm aydi.
3.K eksalik davri. 
H am m a yerni alluviy egallaydi, ko'l kotlovi- 
nasi ch o 'k in d ilar bilan to 'lib , yo'qolib ketadi. K o'lning tagida 
loyqa va yirik allyuviy to 'p lan ad i. K o'l sharoitiga m oslashgan 
o'sim liklar uning q irg 'o g 'id a ko 'p ayib boradi.
4 .Kuchsiz davri. 
Ko'l bu davrda ko'lm akka aylanadi. K o'lning 
m arkaziy qism i loyqaga to 'lib qoladi va hattoki qirg 'o q sayozligi 
bilan teng lash ad i. K o 'l qirg 'o q lari q irg 'o q b o 'y i qiyaliklariga 
aylanadi. K o 'l ju d a sayozlashib qoladi, h am m a yerida qirg 'o q
bo'yi florasi taraqqiy etadi.
5.BotqoqIikka aylanish davri. 
K o'l loyqa bosishi va o'sim liklar 
qoplashi natijasida sayozlanadi, ko'l florasi botqoq o'sim liklariga 
o 'z o 'rn in i beradi. Bu esa k o 'ln in g k o'lm akka aylanganligini 
isbotlaydi. O 'z -o 'z id a n m a ’lum ki, h am m a sayoz k o 'llar yoki 
botqoqliklar ko'lning oxirgi bosqichi ekanligidan dalolat bermaydi, 
ular o 'z ho licha m ustaqil holda ham hosil b o'lishlari m um kin, 
lekin agar ayrim sab ab lar u n in g n o rm al rivojlanishiga t a ’sir 
ko'rsatm asa, har qanday ko'l ertam i-kech m i botqoqlikka yoki 
sayoz ko'lga aylanadi.
Shunday qilib, ko'l rivojlanishining oxirgi bosqichi botqoqliklar 
bo'lib, bu to 'g 'rid a alohida to 'x talib o 'tam iz.