B. T. Toshmuhamedov

54-rasm. 
Barxan.
Agar harakat davom ida qum o ‘z yo ‘lida ham m a joyi bir xil 
m ustahkam likda b o ig a n bironta tik yuzaga duch kelsa, u holda 
bu yuzada unga do im o yog‘ilib kelayotgan qum d o n ach alari 
ta ’sirida ju d a ham kichik ch uq u rch alar y o ‘niladi. Bunday ayrim - 
ayrim chuqurchalar hosil boMgandan keyin har bir qum donachasi 
ularga urilib, oldin bir necha m arta aylanm a harakat qiladi va 
orqaga qaytadi. N atijada chu q u rch alar o ‘sib boradi, kengligi va 
chuqurligi b ir n ech a o ‘n san tim etrg a boradi va b u tu n yuza 
ilm ateshik b o ‘lib qoladi.
Ba’zan o ‘ziga xos b o ‘lgan bu chuqurchalarga xatto sham ol 
kirgan m ayda tosh yoki qum donachalari tiqilib qoladi. U lar o ‘sib 
borib, bir-biriga q o ‘shilib ketadi, ularni ajratib turgan devorlar 
buziladi va m uayan shaklga ega boMgan qor kam ar hosil boMadi.
3 .3 . Daryoning geologik ishi
D aryolarning geologik ishi boshqa b a ’zi bir ekzogen faktlar 
singari, odatda alohida olib quriladigan, lekin k o ‘pincha bir vaqtda 
m avjud boM adigan u ch b o sq ich d an iboratdir. Bu b o sq ich lar 
yem irish, oqizib keltirish va c h o ‘ktirishdir. Tog‘jinslarining daryo
240

---

suvlari bilan p arch alan ib ketishi yuvilish (eroziya) nom ini olgan. 
S h u n g a m uvofiq m a te riy a n in g o q iz ib kelishi va y o tq izish i 
(cho'ktirilishi) 
akkum ulatsiya 
deb ataladi. Shuningdek, daryolar 
akkum ulatsiyasi (oqib kelib c h o ‘kkan) faoliyati va daryolarning 
yotqiziqlari alluviy deyiladi.
D aryolarning yuqori oqim ida ko‘p ro q jin sy em irilishi (eroziya) 
r o ‘y beradi, u ning o ‘rta qism id a o ‘yilish, oqizib keltirish va 
yotqizish birga b o ‘ladi, quyi o q im lard a esa o qizib kelish va 
c h o ‘ktirish kuzatiladi.
D aryo o 'z suvlarini daryo vodiysini yon bag‘irlaridan oqib 
keluvchi yog‘inlardan oladi. Yil b o ‘yi yogMnlarning m iqdori har 
xil b o ‘lganligidan daryodagi suv ham goh ozayib, goh ko‘payib 
turadi.
A 
В 
D 
E