B. T. Toshmuhamedov

Q o ‘n g‘ir k o ‘mir nazariyasi. 
Bu nazariya bun dan 60 yilcha 
oldin M itcherlixom bilan Shterm m el to m o n id an tak lif qilingan 
b o ‘lib, bu nazariyani b a ’zi bir g ‘arb olim lari q o ‘llab kelm oqda. 
Shterm m el fikricha, q o ‘ng‘ir ko‘m ir granit jinsining ustida hosil 
b o ‘lsa, granit kimyoviy o ‘zgarish natijasida bevosita kaolinga 
aylanadi.
Bu nazariyaga ju d a ko‘p olim lar, m asalan, 1.1. G inzburg va 
boshqa nem is olim lari qarshi chiqdilar va bu nazariyaning kam - 
chiligini ko ‘rsatib berdilar. U larning fikricha, kaolinli konlar 
q o ‘ng‘ir ko‘m ir konlari bo‘lmagan joylarda ham uchraydi. Bundan 
tashqari, q o ‘ng‘ir ko'm ir bilan kaolin koni o'rtasida (G alle konida) 
gil qatlam i b o ‘lib, 
u 
q o ‘ng‘ir ko 'm ird an o'tu v ch i eritm alarni ona 
(granit) jinsga o ‘tkazmaydi.
236

---

1959-yili I.N . Sem ashova qo'ngM r k o ‘m ir nazariyasiga k o ‘ra 
O han garo n ko‘m ir koni ostidagi kaolinni o n a (kvarsli porfir) 
jinsning o 'zg arish id an hosil boMgan, deb isbotlagan edi. Biroq 
N .P . Petrov (1964) va boshqalar kaolinlashgan m ateriallar ko‘m ir 
hosil boMganga q adar qavat-qavat boMib to ‘planganini aniqlab 
berdilar. K aolinli jin slar O han g aro n k o ‘m ir konidan chetroqdagi 
joylarda ham borligi aniqlandi.
Qadimgi p o‘stning nurash nazariyasi. 
Bu nazariya hozirgi 
vaqtda Y er p o ‘stida maMum boMgan kaolinli gil va tuproqlarni 
tekshirish va ularning xossalarini taqqoslash asosida tashkil topdi.
K aolinning hosil boMishida Y er po'stin in g nurashi nazariyasi- 
ning asosiy shartlari quyidagilardan iborat: nurash jaray o n inin g
Yer yuzasidan ichkariga to m on o ‘zgarm agan jinsga oMib borishi; 
b a ’zi bir tub jinslarning qayta ishlanishi va alm ashinuvi natijasida 
hosil boMishi; o n a jinsning yuqorida ko‘proq, ichkarida kam roq 
o ‘zgargan boMishidan, tikka zonalan ishn in g boMishidan, tikka 
zonalashning qonuniy va aniq boMishi; Y er yuzasiga chiqib qolgan 
barcha jin slar ustida katta m aydonda hosil boMishidan iboratdir.