B. T. Toshmuhamedov

Umumiy geodinamika 
Yerni yaxlit qam rab oladi, qobiqlarining 
tuzilishi va rivojlanishini qayta tiklashga harakat qiladi. U m um iy 
geodinam ikaning tadqiqotlar ko‘lami Y erning ichki qobiqlarini 
ham o ‘z ichiga oladi, ichki h arakatlar jarayonlarini, m oddalar 
differensiyasini aniqlaydi. B a’zida uni chuqurlik geodinam ikasi 
ham deb atashadi.
Litosfera plitalari geodinam ikasi Y erning yuqori qobiqlarini 
litosferani va uni tashkil etuvchi litosfera plitalarini o'rganishni 
o ‘z oldiga maqsad qilib q o ‘yadi. Bu yo 'n alish , asosan, litosfera 
plitalarining tarixiga asoslanadi. U ning asosiy maqsadi litosfera 
plitalari harakatining, kinematikasini aniqlash, shu bilan birgalikda 
m azkur jarayonlar m obaynida sodir b o ‘ladigan okeanik va q it’a 
p o ‘stni, ayniqsa ular chegaralari shakllanishini qayta tiklashdir. 
Litosfera plitalari harakatlarini aniq hisoblash m um kin, bu esa 
magmatizm, burmalanish, seysmik va boshqa jarayonlarni oldindan 
joyini aniqlash va asoslash im konini beradi.
Hududiy geodinam ika, birinchi navbatda okeanlar, Yer p o ‘sti, 
ularning chekkalari, burm alangan m intaqalar va platform alam ing 
hosil bo'lishi, tuzilishi va rivojlanishi qonuniyatlarini ochib berish 
bilan shug‘ullanadi. Regional geodinam ika usullari yordam ida 
ularni ichki tuzilishidagi xossalarini aniqlash m um kin, bu esa
196

---

geologik tasvirlash ishlarida, bashoratlashda va foydali qazilm alarni 
qidirish va qazib olishda ju d a m uhim dir. H ududiy geodinam ik 
tadqiqotlar asosida tektonik hududlashtirish bajariladi. Litosfera 
plitalari va u lar jo y lash g an oMkalarni qayta tiklash xilm a-xil 
paleogeodinam ik usullar yordam ida am alga oshiriladi.
G eo d in am ik an in g o 'rg an ish obyektlari b o ‘yicha sohalarga 
ajratilishi m a ’lum darajada shartlidir. C hunki hudud xossalarini 
aniqlash, litosfera plitalari staikturasidagi topgan o ‘rnini belgi- 
lashni talab qiladi. O 'z navbatida litosfera plitalari tuzilm alarini 
o ‘rgan ish esa Y erni g e o d in a m ik riv o jlan ish in i u m u m g lo b a l 
miqyosda bilishni talab qiladi.