B. S. Usmanov konservalash texnologiyasi asoslari

Suyak to„qimasi
. Organizm skeletini hosil qiladi. U suyak hujayralari
(osteositlar, osteoblastlar va osteoklastlar) va ular yordamida hosil bo‗lib
turadigan suyak asosiy moddasidan tuzilgan.
Muskul to‗qimasi. Hayvon organizmida uch xil muskullar bo‗ladi.
1. Suyak muskullari yoki ko‗ndalang-targ‗il muskullar.
2. Silliq muskul to‗qimasi. 
3. Yurak muskul to‗qimasi.
Muskul to‗qimalarining qisqarishi natijasida ular mexanik ish bajaradilar, 
hamda ular faqat tortilishlari mumkin, hech qachon ularda itarish xususiyati 
bo‗lmaydi. Yurak muskullari yurak devorlarini hosil qiladi, silliq muskullar esa 
ovqat hazm qilish hamda ba‘zi bir ichki organlarning devorlarini hosil qiladi.
Suyak muskullari ancha miqdorda uchrab, ular ko‗pincha suyakka birlashgan
bo‗ladilar. Suyak va yurak muskullarini tashkil etuvchi hujayralarda boshqa
hujayralardan farqli o‗laroq bir nechta yadrosi bo‗ladi. Bundan tashqari suyak
muskul hujayralaridagi yadrolar hujayraning markazida emas, bir chetida hujayra 
membranasi ostida joylashadi.
Qon va limfalar
. Bu to‗qimalar organizmning embrional rivojlanish
davrida mezodermadan hosil bo‗ladi, keyinchalik esa ular qon hosil qiluvchi
polipotent hujayralardan shakllanadi. Odamlarda dastlabki qon hujayralari qon
tomirlari bilan bir vaqtda avval o‗t xaltachalari devorlaridan, keyinchalik orqa
miya hujayralaridan timus va taloq hamda embrionning limfatik
tugunchalaridan hosil bo‗lib turadi. embrionning rivojlanishidan keyin ham
qon va limfalarning hosil bo‗lishi doimo bo‗lib turadi. Qon oziqlantirish,
nafas olish va transport kabi eng muhim vazifalarni bajaradi. Qon murakkab 
tuzilishga ega bo‗lib, u odam massasining taxminan 5-9 % ni tashkil etadi. Qon
tarkibida qon plazmasi, shaklli elementlardan eritrositlar, leykositlar, trombositlar
(qon plastinkalari) bo‗ladi. Qon plazmasi tarkibida 90-93 % suv bo‗lib u o‗zida 
oqsillar, yog‗lar, uglevodlar va mineral moddalarni saqlaydi. Eritrositlar yoki qizil 
qon tanachalari yadrosiz oval shakldagi hujayralardan tashkil topgan bo‗lib, 

---

32 
ularning diametri 7,1-7,9 mkm erkak odamning 1 ml qonida 3,9-5,5x10 miqdorda 
va ayol kishining 1 ml qonida esa 3,7-4,9x10 miqdorida eritrositlar bo‗ladi. 
Eritrositlar asosan kislorod va karbonat angdridini tashish uchun xizmat qiladi.
Leykositlar yoki oq qon tanachalari gronulotsitlar va agronulotsitlarga
bo‗linadi. Bo‗yoqlarga bo‗lgan reaksiyaga ko‗ra gronulotsitlar neyrofillar,
eozinofillar va bazofillarga bo‗linadi. Agronulotsitlar tarkibida limfatsitlar
bo‗ladi. Qon tarkibida limfotsitlar 20-35 % gacha bo‗ladi. Ular har xil shaklda 
(polimorf) bo‗lib, kattaligi 4,5-10 tashkil etadi. Ular kelib chiqishiga ko‗ra
har xil bo‗lib T-limfotsitlar timusdan va V-limfotsitlar orqa miyadan hosil 
bo‗ladi. Monotsitlar 18-20 mkm kattalikdagi hujayralardir. Ular leykotsitlarning 
6-7 % ni tashkil etadilar. Leykotsitlar organizm immunitetini shakllantirib, 
organizmni 
himoya 
qilishga 
xizmat 
qiladilar. 
Trombotsitlar 
(qizilqon
plastinkalari). Bular ham yadrosiz hujayralar bo‗lib, kattaligi 2-3 mkr ni tashkil 
etadi. Ular qonni ivishida qatnashadilar. 
Limfa
– qonga o‗xshash suyuq qismdan va shaklli elementlardan tashkil
topgan. Suyuq qismi limfaplazma deyilsa, shaklli elementlari asosan
limfatsitlardan tarkib topgan. Limfa tarkibida yana ham miqdorda monotsitlar
ham buladi. Limfa limfatsitlarni tartibga solib turishda hamda organlarda 
metabolizm natijasida to‗plangan suyuqliklarni qaytarishda (chiqarib tashlashda) 
xizmat qiladi.