B. S. Usmanov konservalash texnologiyasi asoslari

Epiteliya to„qimasi
. Bu bir yoki ko‗p qavatli hujayralardan tashkil topgan
bo‗lib, organlarning ichki va tashqi yuzasini qoplab turadi. epiteliya embrion 
varaqasining ekzoderma qavatidan hosil bo‗ladi. epiteliya to‗qimasi u o‗rab olgan 
organlarni infeksiyalardan va mexanik shikastlanishdan saqlab turadi. epiteliya
to‗qimasini tashkil qiluvchi hujayralar shakli va undagi hujayra qatlamlariga ko‗ra 
uni bir necha guruhlarga bo‗lish mumkin. 
1. Yassi epiteliya – bu oddiy ko‗p burchakli hujayralardan hosil bo‗ladi.
Bu epiteliya terining tashqi tomonida, og‗iz bo‗shlig‗ida, qizil o‗ngach va qin 

---

30 
dahlizida bo‗ladi. Yassi epiteliya odam va yuqori tabaqali hayvonlarda ko‗p
qavatli bo‗lib, uni ko‗p qavatli yassi epiteliya deyiladi. 
2. Kubik epiteliya. Bu kubiksimon hujayralardan tashkil topgan bo‗lib,
u ko‗pincha buyrak kanalchalarida joylashgan hamda tuxumdon va boshqa 
organlarning tashqi qavatida ham bo‗ladi. 
3. Prizmatik yoki ustunsimon epiteliya. Bu epiteliya tsilindrik shakldagi 
hujayralardan tashkil topgan bo‗lib, u meda, ichak kabi organlarning devorlarini 
qoplab turadi. 
4. Kiprikchali epiteliya. Bu ham ustunsimon hujayralardan tashkil
topgan bo‗lib, ular hujayrasining erkin yuzasida kichik protoplazmatik
o‗simtalar hosil bo‗ladi, bu o‗simtalarni kiprikchalar deyiladi. Nafas oluvchi
yo‗llarning ko‗pchilik qismida shunday kiprikchali epiteliya bo‗lib, ular nafas
olganda kirgan chang va boshqa xil moddalarni ushlab qoladi. 
5. Sezuvchi epiteliya (sensorlar). Bu ta‘sirlanishni qabul qiladigan 
maxsus hujayralarni o‗zida saqlaydi. Bunga misol qilib, burun bo‗shlig‗idagi hid 
sezuvchi qavatni misol qilib olish mumkin.
6. Ajratuvchi epiteliya. Bu epiteliyalar prizmatik va kubiksimon
hujayralardan tashkil topgan bo‗lib, maxsus moddalar ajratadi. Ko‗p 
hujayralilariga endokrin bezlarini kiritish mumkin. Bu bezlar ajratgan 
mahsulotlarni (garmonlarni) qonga va linfalarga quvadi. Biriktiruvchi to‗qima.
Bu xil to‗qimaga suyak to‗qimasi, tog‗aylar, paylar, bog‗lovchilar, tolali
biriktiruvchi to‗qimalar kirib, ular boshqa hujayralarni (to‗qimalarni) birlashtirib 
ushlab turadi. Bu to‗qima hujayra va hujayra oraliq moddasidan tashkil 
topgan.
Tolali biriktiruvchi to‗qima ko‗pincha ichki organlarning asosini hosil 
qiladi, ular terini muskullarga biriktiradi, suyakning ustki qavatini 
shakllantirishda ishtirok etadi.

---

31