B. S. Abdullaeva tdpu ilmiy ishlar va innovatsiyalar bo‘yicha prorektor

 
Adabiyotlar: 
1.
“Ilk qadam” davlat dasturi. –T., 2018. 
2.
Jalolova G. Bolalarni maktabga tayyorlashda noan’anaviy o‘yinlardan foydalanish. – T., 
2004. 
3.
Umarova M. Bolalarda atrof-muhitga mas’uliyatli munosabatni shakllantirish. Metodik 
tavsiyalar. –T.: Nur-sehri Oshiyoni, 2007.
֍ 
–
 ֍ 
– 
֍ 
 
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI INTELLEKTUAL,
AXLOQIY, ESTETIK TARBIYALASH
 
Babayeva D.R.
Toshkent davlat pedagogika universiteti, professor v.b.
Sharipova M.X.
Toshkent davlat pedagogika universiteti, o‘qituvchi 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 29 dekabrdagi “2017-2021 yillarda 
maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2707-
sonli qarori ijrosini ta’minlashda bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash darajasini tubdan 
yaxshilash, ta’lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy ta’lim dasturlarini tatbiq etish, bolalarni har 
tomonlama intelletual, ahloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish, 
ishlarini izchil davom ettirish maqsad qilib olindi.
Mustaqil O‘zbekistonning kelajagi ko‘p jihatdan barkamol, intellektual salohiyatli avlod va 
unga ta’lim-tarbiya berish sifatiga bog‘liq. Shu bois Vatani, halqini sevadigan, istiqlol g‘oyalariga 

---

40 
sadoqatli, mustaqil fikrlaydigan ijodkor shaxsni tarbiyalash davlatning ta’lim sohasidagi 
siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biridir shuning bilan birga ta’lim tizimidagi tub islohotlar 
orqali shaxs ma’naviy kamolotini ta’minlash mazkur yo‘nalishning dolzarb muammolaridan biri 
hisoblanadi. Maktabgacha ta’limni yanada rivojlantirishning eng muhim yo‘nalishlaridan biri 
ta’lim-tarbiya jarayoniga zamonaviy yondashuvdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarni intellektual, 
axloqiy, estetik tomonlama rivojlantirish uchun maktabgacha ta’lim muassasalarida ta’lim-tarbiya 
jarayonini tashkil qilishning mavjud tartibini yangilash hamda maktabgacha ta’lim xizmatlarini 
ko‘rsatishning zamonaviy usullarini joriy etishni amalga oshirishdan iboratdir. 
Ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish bolalarning rivojlanganligi darajasini va ularning 
umumiy boshlang‘ich ta’limga tayyorligini, shuningdek, ularning ijtimoiy, shaxsiy, hissiy, nutqiy, 
jismoniy va ijodiy rivojlanishini baholash asosida amalga oshirilishi lozim, bunda bolalarda 
vatanga muhabbat hissini, oilaga, o‘z xalqining milliy, tarixiy, madaniy qadriyatlariga hurmat, 
atrof-muhitga nisbatan ehtiyotkorona munosabatni shakllantirishga alohida e’tibor qaratilishi 
lozim. Shuningdek, maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyatini, bolaning rivojlanishi va uning 
umumiy boshlang‘ich ta’limga tayyorligini kompleks baholashning yangi mexanizmlarini ishlab 
chiqish, maktabgacha ta’lim muassasalari uchun o‘quv-metodik, didaktik materiallar va badiiy 
adabiyotlarni bolalarning yoshiga mos qilib tanlab olish bilan birga ulardan foydalanish, bolalarni 
sog‘lom turmush tarzini yuritishga o‘rgatish, shaxsiy gigienaga e’tiborini qaratish, o‘z vaqtida 
kerakli vositalardan: sovun, salfetka, spirtli suyuqliklardan muntazam foydalanishga, faol o‘yinlar 
o‘tkazish, musobaqalar uyushtirish, gimnastikalar bajarish bilan birgalikda tarbiyalanuvchilarni 
axloqiy, estetik, jismonan sog‘lom o‘sishiga zamin yaratish. 
Maktabgacha 
yoshdagi 
bolalarni 
badiiy-estetik 
va 
musiqiy 
tarbiya 
berish 
hamda ta’lim darajasini oshirish, erta yoshdan boshlab STEAM - o‘qitish asoslarini joriy etish, 
bolaning kelgusida o‘z muvaffaqiyatini namoyon qilishi uchun asos sifatida ijtimoiy-emotsional 
ko‘nikmalarni rivojlantirish, o‘sib kelayotgan yosh avlodni tarbiyalash, ularning qiziqishini 
uyg‘otishdan iborat. Shu bilan birga, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni ma’naviy 
yetukligi uchun yosh avlodni tarbiyalashning samarali tashkiliy va pedagogik shakllarini va 
usullarini ishlab chiqishni taqozo etadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida STEAM - faqat 
o‘qitish usullari emas balki bolalarni aqlini charxlash hamda intellektual qobiliyatlarini 
rivojlantirishga ham katta yordam beradi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalar STEAM - 
o‘qitish orqali bilim olish bilan birgalikda undan qanday foydalanish haqidagi ma’lumotlarga ham 
ega bo‘ladilar. STEAM - o‘qitish orqali ta’limga yondashuv, fan va texnologiyalarni, qurish-
yasash va matematikani chuqur o‘rganib boradilar. STEAM - o‘yinlari orqaliy bolalarning 
bilimlari mustaxkamlablanib borishiga erishiladi. 
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni axloqiy tarbiyalashda turli metod va usullardan 
foydalanish muhim ahamiyatga ega. Bolalarning axloqiy tasavvur va bilimlarni egallab olishga, 
ularda madaniy xulq va ijobiy munosabatlarni, shaxsning axloqiy his-tuyg‘ulari va sifatlarini 
tarbiyalashga qaratilgan faoliyat usulidir
. 
Axloqiy mavzudagi hikoya
 
maktabgacha ta’lim 
yoshidagi bolaning ijtimoiy tajribasiga mos kelishi lozim. Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun 
hikoyaning qisqa, emotsional, tushunarli bo‘lishi maqsadga muvofiq. Axloqiy mavzudagi
 
suhbatni 
maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarning barcha guruhlarida qo‘llash mumkin. Axloqiy 
mavzulardagi suhbatlar orqali bolalar axloq me’yorlari va qoidalarini, ijobiy xulq shakllarini 
egallabgina qolmay, shu bilan bir qatorda ularda axloq qoidalari va me’yorlariga nisbatan talab 
yuzaga keladi. 
Bolalarning mustaqil ijodiy faoliyati, bolani tevarak-atrofga yondashishga intilishi, san’atni 
tushunishni tarbiyalash va uni bolalar bilan ishlash jarayonida tatbiq etish, bolaning ijodiy 
qobiliyati tarbiyachining maqsadga yo‘naltirilgan ta’siri ostida muvafaqqiyatli rivojlanishi 
mumkin, degan fikr o‘z tasdig‘ini topdi. Estetik tarbiya maktabgacha ta’lim muassasalarida 
musiqa mashg‘ulotlari bir qatorda rasm chizish, qirqib yelimlash, loy ishi kabi faoliyatlar orqali 
amalga oshiriladi. Ana shu nuqtai nazardan, bolalarni estetik tarbiyalashda tasviriy san’at muhim 
rol o‘ynaydi. Bolalarning badiiy-estetik tasavvurlari tevarak-atrofdagi jonli va jonsiz narsa-

---

41 
hodisalarni turli usullar (rasm chizish, qirqib-yelimlash, loydan narsalar yasash, tikish), an’anaviy 
(akvarel bo‘yog‘i, bo‘r, qalam, mo‘yqalam, flomaster, rangli qalam va iplar, qog‘oz, karton, yelim, 
igna) va noan’anaviy (paxta, gubka, barmoqlar yordamida, sham, gugurt cho‘plari) vositalar orqali 
tasvirlashda namoyon bo‘ladi. Bularni badiiy-estetik savodxonlikning dastlabki elementlari 
sifatida qabul qilish mumkin. Estetik tarbiyaning inson talab-ehtiyojlari madaniyatini 
shakllantiriщdagi o‘rni ham beqiyosdir, zero insonning talab-ehtiyojlari madaniyatida muayyan 
mezon tuyg‘usi ham mavjud bo‘lishini, bu mezon tuyg‘usi shaxsiy ehtiyojni jamiyat 
ehtiyoji bilan mutanosib tarzda ko‘shib olib borishni taqozo etadi. Ana shu mezon tuyg‘usida 
yetuklikka erishish estetik tarbiyaning eng muhim vazifalaridan biridir. Bolalarni estetik 
tarbiyalash va rivojlantirish estetik tarbiya tizimi yordamida amalga oshadi. Estetik tarbiyani 
tashkil etish tizimida qator tamoyillar yotadi. Estetik tarbiya va badiiy ta’limning hamma 
uchun umumiyligi shundaki, kattalar va bolalar ma’naviy hayotda, kundalik mehnat, san’at va 
tabiat bilan muloqotda, turmushda va shaxslararo munosabatda estetik hodisalar bilan doimiy 
ravishda o‘zaro munosabatda bo‘ladi. Estetik tarbiyani tashkil etish tizimi yana barcha 
tarbiyaviy ishlarga yaxlit yondashuv tamoyiliga asoslanadi. Bolalarning estetik tarbiyasida 
san’atning barcha turlari o‘z-o‘zidan birga harakatlanadi, bolaga yaxlit ta’sir ko‘rsatadi. 
Bunday o‘zaro harakat badiiy asarlar, tasviriy san’at, musiqiy savodxonlikni oshirishda 
mustahkam aloqadorlik natijasida amalga oshadi. Bundan tashqari estetik tarbiya fan, mehnat, 
jismoniy madaniyat, estetik munosabat va turmush go‘zalliklarini ochish hisobiga ham amalga 
oshadi.