3.19-rasm. Gruntlari mavsumiy muzlaydigan hududlar uchun geodezik punktlarning markazlari:
1 – armatura D 10–12 mm; 2 – armaturali halqa D 5–6 mm; 3 – tuproqning muzlash chegarasi; 4 – temir dasta; 5 – temir-beton qoziq (svay).
Markaz 16x16 sm diametrdagi temir-beton (yoki beton bi lan to‘ldirilgan 14–6 sm diametrli asbosementli truba), burg‘ilab o‘rnatilganda diametri 50 sm va balandligi 20 sm li yoki kot lovanga o‘rnatilganda 50x50x20 sm o‘lchamdagi beton yakordan
tashkil topadi. Markazning asosi grunt muzlash chegarasidan ka mida 0,5 m pastda va barcha holatlarda yer yuzasidan kamida 1,5 m pastda joylashishi lozim.
|
|
7-tip
|
2
|
|
|
|
100
|
|
|
|
|
|
|
|
|
150
|
|
|
1
|
4
|
|
|
200–300
|
|
|
|
|
3
|
100
|
|
|
|
|
|
|
|
20
|
15
|
|
|
|
|
|
|
|
15
|
|
|
3.20-rasm. Ko‘p yillar davomida
muzlaydigan rayonlar uchun geodezik
markazlar: 1 – metall truba;
2 – topish belgisi; 3 – yakorli;
4 – muz erish chegarasi.
9-tip
70
3.21-rasm. Harakatlanuvchi qum li rayonlar uchun geodezik punkt markazi
10-tip
φ 60mm
50
16
50
11-tip
3.22-rasm. Qoyalarga o‘rnatiladigan markazlar
2-tipdagi markazlar gruntlarni mavsumiy muzlaydigan bar cha hududlari uchun mo‘ljallangan, markazlar 20x20 sm kesim li hamda uzunligi 3–4 m bo‘lgan temir-beton qoziqdan (svaydan) iborat (3.19-rasm).
10-tipdagi qoya markazlar (3.22-rasm) qoya jinslari 0,5 metr gacha chuqurlikda yotgan tog‘li rayonlarda qo‘llaniladi. Markaz qoya gruntiga sementlangan markadan iborat bo‘ladi. 0,5 metrdan ortiq bo‘lgan chuqurlikdagi qoya jinslarida 11-tip markazlari qo‘llaniladi (3.22-rasm).
Markazning yuqori qismi yer yuzasi sathida yoki undan past da joylashsa va markaz ustida doimiy metall belgi bo‘lmaganda markazdan 1–1,5 metr masofada cho‘yan yoki siluminli saqlash plitasi markaz tomonga qaratilgan temir-beton topish ustuni ga o‘rnatiladi. Plitada quyidagi yozuv bo‘lishi lozim: «Geodezik punkt. Davlat tomonidan qo‘riqlanadi». Agar markazning yuqori qismi yer yuzasidan 0,5–0,8 m chiqib tursa saqlash plitasi bevosi ta markazga mahkamlanadi (3.21-rasmga qarang).
3.11-§. Taqribiy formulalar bilan triangulyatsiyaning aniqligini baholash
Turli usullar bilan barpo etiladigan geodezik to‘rlarning ele mentlarining aniqligini taqribiy (aprior) baholashda hozirgi vaqt da rasmi va aniqligi bo‘yicha ko‘plab turli formulalar olingan. Bu formulalarning ko‘pchiligi sxematik geodezik to‘rlarga tegish li hisoblanadi, masalan, teng tomonli uchburchaklarga, tomonlar uzunligi bir xil bo‘lgan cho‘ziq yo‘llarga va h.k. Shunday bo‘lsa ham, yuqorida ta’kidlanganidek, ko‘pchilik taqribiy formulalar hozirgacha o‘zining ahamiyatini yo‘qotmagan va muhim uslubiy va amaliy ahamiyatga ega. Shuning uchun mamlakatning davlat geodezik to‘rlarini barpo etish aniqligi to‘g‘risidagi ma’lumotga ega bo‘lish, geodezik to‘rlarni barpo etishning turli usullarini o‘zaro taqqoslash, hamda boshqa muhim qator ishlab chiqarish masalalarini ko‘rish uchun taqribiy formulalarning ayrimlaridan foydalanamiz.
1-klass triangulyatsiya qatorlari. Bunday qatorlarning har biri
200 kilometrga bo‘lgan zvenolardan tashkil topadi. Har bir zveno ning ikkala tomonida b1, b2 bazis tomonlar va bu tomonlarning α1 va α2 azimutlari aniqlanadi (3.23-rasm). Ayrim belgilashlar ki
ritamiz va ulardan keyinchalik foydalanamiz: S1 – bog‘lovchi to monlar (yonma-yon uchburchaklar uchun umumiy); Ci – uch burchaklarning oraliq tomonlari; Ai, Bi bog‘lovchi tomonlar qarshisida yotuvchi, bog‘lovchi burchaklar; C – oraliq burchak
lar; L – zveno diagonalining uzunligi.
Aytaylik, M – tenglashtirilgan zveno oxirgi punktini uni boshlang‘ich punktga nisbatan holatini aniqlash o‘rta kvadra tik xatosi. M – xatolikni ikkita tashkil etuvchining yig‘indisi
ko‘rinishida faraz qilamiz: mL – zveno yo‘nalishida va mq – zve noga perpendikular. Bu holda
mL xatolikni zvenoning bo‘ylama siljishi, mq xatoni esa zvenoning ko‘ndalang siljishi deb nomlaymiz.
|
A2
|
B2
|
C
|
|
|
|
|
b1
|
C1
|
|
|
|
n
|
αn
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
α1
|
C2
|
|
Si
|
|
b2
|
|
|
|
|
|
Bn
|
mL
|
|
A
|
|
B
|
|
An
|
|
|
1
|
|
1
|
|
|
|
|
M
|
|
D
|
|
|
|
L
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
mq
|
|
|
3.23-rasm. Triangulyatsiya zvenosining bo‘ylama va ko‘ndalang siljishi
|
|
Aytaylik,
|
bazis
|
va
|
azimutlarga ega bo‘lgan
|
|
triangulyatsi
|
|
ya zvenosi teng tomonli uchburchaklardan tashkil topgan va yo‘nalishlar bo‘yicha rasm, bazis va azimut shartlari uchun teng lashtirilgan. Bunday zvenoda bog‘lovchi tomonlar logarifmining o‘rta kvadratik xatosi (logarifm belgisining oltinchi hadi) quyi dagicha bo‘ladi:
mtgS ( k )
|
=
|
|
mtgb2
|
|
+ 3 , 15 m
|
2
|
|
(N − k)k
|
.
|
(3.15)
|
|
2
|
|
|
|
N
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Nisbiy xatolikni quyidagi formula orqali topamiz:
|
|
|
|
m
|
=
|
|
mtgS
|
|
=
|
|
|
|
1
|
|
|
|
|
|
S
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
.
|
|
(3.16)
|
|
|
S
|
M ⋅ 10
|
6
|
434300 mtgS
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
56
Yo‘l chizig‘i bo‘yicha uzatiluvchi (3.23-rasmda punktir chi ziqlar bilan ko‘rsatilgan) bog‘lovchi tomon azimutining o‘rta kvadratik xatosi quyidagiga teng:
m
|
|
=
|
mA2
|
+
|
m2
|
(5 k + 12) −
|
(5 k + 6 )2
|
.
|
|
|
A ( S )
|
|
|
|
|
|
|
2
|
25
|
|
5 N + 22
|
|
(3.17)
|
|
|
|
|
|
|
Bunday zvenoning bo‘ylama va ko‘ndalang siljishi quyidagi formulalar bo‘yicha hisoblanadi:
m
|
=
|
|
L
|
mb2
|
+
|
|
2 n 2
|
− 3n + 10 m2
|
;
|
(3.18)
|
|
2
|
|
|
b2
|
|
|
|
9 n
|
|
ρ2
|
|
|
|
L
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
=
|
|
L
|
|
1
|
+
|
n 2
|
+ 2 n + 12
|
|
|
2
|
|
|
|
mq
|
|
|
|
|
mA
|
|
|
m
|
|
.
|
(3.19)
|
|
|
ρ 2
|
|
15 n
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
(3.15)-( 3.19) formulalarda: N – zvenodagi uchburchaklar so ni; k – baholanuvchi tomonga tegishli bo‘lgan uchburchakning nomeri; n – zveno diagonalidagi oraliq tomonlar soni L = nS;
mb / b – burchak, Laplas azimuti va bazis tomonlarni o‘lchash o‘rta kvadratik xatosi; Bazis tomon logarifmining xatosi mlgb va
bog‘lovchi tomon xatosi mlgs logarifm belgisining oltinchi hadida ifodalanadi.
Bu formulalar bo‘yicha teng tomonli uchburchaklardan tashkil topgan (3.23-rasm) zveno elementlarining o‘rta kvadratik xa tolarini hisoblaymiz: bunda L=176 km, S = 22 km, N = 16, n = 8, m = 0,7'', mb /b = 1/400000 yoki mlgb = 1,1 lg belgisining 6 hadi;
mA = 1,1.
Zveno o‘rtasidagi bog‘lovchi tomon o‘rta kvadratik xatosi mS, m…....................................................................................................0,13
Nisbiy xatolik ms /S..........................................................
|
1/167000
|
Zveno o‘rtasidagi tomon azimutining o‘rta kvadratik xatosi
|
mA(k) · 1,1''
|
|
Zvenoning bo‘ylama siljishi mL, m........................................
|
0,62
|
Zvenoning ko‘ndalang siljishi mq, m......................................
|
0,76
|
Zvenoning umumiy siljishi M, m...........................................
|
0,98
|
Do'stlaringiz bilan baham: |