B. R. Nazarov oliy geodeziya

4.3-§. Yuqori aniqlikdagi optik teodolitlarning


geometrik chizmasi

Yuqori aniqlikdagi teodolit aniq teodolitga nisbatan birmuncha konstruktiv xususiyatlarga ega, bular geodezik tayanch tarmoqda gorizontal burchaklarni maksimal yuqori aniqlikda o‘lchash bi­ lan asoslanadi. Yuqori aniqlikdagi teodolit asbobi quyidagi asosiy qismlardan tashkil topadi (4.2-rasm):

o‘qiy sistema – bunga teo­	3
dolitning vertikal o‘qi 1, tru­	5	6
baning aylanish o‘qi 2, aniq
adilak 3, taglik 9 kiradi;		2
ishchi o‘lchagichlar – gori­	7	1
zontal doira limbi 4, vertikal		8
doira limbi 5, yuqori aniqlik­		4
da ularga tushirilgan bo‘laklari	9
bilan;
vizirlash qurilmasi – qarash
trubasi 6, uning okular mikro­	4.2-rasm. Yuqori aniqlikdagi teo­
metri 7 bilan yoki usiz;	dolitlarning geometrik sxemasi

73

sanoq olish qurilmasi – optik mikrometr 8.

Teodolitni optik sxemasiga asosan trubaning gorizontal ayla­ nish o‘qi va gorizontal doira limbi tekisligi teodolit vertikal o‘qiga perpendikular bo‘lishi kerak; trubaning vizir o‘qi trubaning go­ rizontal aylanish o‘qiga perpendikular bo‘lishi kerak; trubaning­ vizir o‘qi trubaning gorizontal aylanish o‘qiga perpendikular bo‘lishi kerak. Alidadaning aylanish o‘qi va gorizontal doiraning aylanish o‘qi limb bo‘laklari gardishi markazi orqali o‘tishi yoki u bilan ustma-ust tushishi kerak.

Burchak o‘lchash jarayonida teodolit geometrik chizmasining har qanday buzilishi so‘zsiz tegishli xatoliklarga olib keladi.

Teodolitning asosiy qismlari o‘zaro ma’lum bog‘liqlikda bo‘ladi; ularni tayyorlash aniqligi kelishtirilishi zarur.

Har qanday teodolitda, ayniqsa yuqori aniqlikdagi teodolit­ larda quyidagilar kelishtirilishi kerak:

O‘qiy sistemalarni tayyorlash aniqligi, limbni bo‘laklarga bo‘lish aniqligi, qarash trubasini vizirlash aniqligi, sanoq olish qurilmasi bo‘laklarini tayyorlash aniqligi va kompanovkasi va h.k. Quyida yuqori aniqlikdagi teodolitlarning asosiy konstruktiv xu­ susiyatlari va ularga qo‘yiladigan talablar ko‘rib chiqiladi.