3.5-jadval
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Burchak
|
|
Yonma-
|
|
|
|
To‘rni zaif
|
yon joylash
|
|
|
|
o‘lchashning
|
|
|
Tomonlar
|
qismidagi to
|
gan punktlar
|
|
Tarmoq klassi
|
o‘rta kvadra
|
|
uzunligi, km
|
monlar xato
|
o‘zaro hola
|
|
|
|
tik xatosi,
|
si ms⁄S
|
tini aniqlash
|
|
|
|
sekund t
|
|
|
|
|
xatosi, m
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1
|
20-25
|
0,7
|
1/150000
|
~ 0,15
|
|
2
|
7-20
|
1,0
|
1/200000
|
~ 0,06
|
|
3
|
5-8
|
1,5
|
1/120000
|
~ 0,06
|
|
4
|
2-5
|
2,0
|
1/70000
|
~ 0,06
|
|
|
|
|
|
|
|
Burchak o‘lchashni amaldagi aniqligi 1954–1961-yillardagi Asosiy nizomda o‘rnatilganiga qaraganda bir necha marta yuqori va unga ko‘ra o‘rtacha qiymatlari quyidagilarga teng:
1-klass tarmog‘ida – 0,65''; 2-klass tarmog‘ida – 0,75''; 3- klass tarmog‘ida – 1,1'' va 4-klass tarmog‘i to‘rida – 1,5'' Lap las azimutlarini aniqlash haqiqiy aniqligi astronomo-geodezik to‘rlarning katta bloklarini tenglashtirish natijasidan olingan 1,1'' o‘rta kvadratik xatolik bilan xarakterlanadi.
Davlat geodezik tarmog‘i uning elementlarini yuqori aniqlikda aniqlash bilan xarakterlanadi, lekin u yuqori aniqlikda geodezik o‘lchashlarni bajarish uchun qulay bo‘lmagan, murakkab fizik-geografik sharoitlarda barpo etiladi. 2–4 klass tarmoqlarida yon ma-yon joylashgan punktlarning o‘zaro holatini 5–7 sm xatolik bilan aniqlanadi. Bu demak, 1954–1961-yillardagi Asosiy nizom ga muvofiq barpo etiladigan davlat geodezik tarmog‘i o‘zining aniqligi bo‘yicha, nafaqat mamlakatning katta hududini yirik 1:2000 masshtabda kartalashni ta’minlaydi, balki ilmiy va amaliy darajadagi xalq xo‘jaligi ahamiyatidagi injener-texnik masalalarni yechishga imkon beradi.
3.8-§. Geodezik belgilar balandligini hisoblash
Geodezik tarmoqlarning punktlarida geodezik belgilar shun day balandlikda qurilishi kerakki, ulardan burchak va masofa o‘lchashda vizir nuri har bir yo‘nalishda joydagi to‘siqlar ustidan, belgilangan minimal balandlikdan o‘tishi lozim. Belgilar baland ligini hisoblash odatda V.N. Shishkinning eng oddiy formulasi bo‘yicha bajariladi. Masala ikkita yaqinlashishida yechiladi. Ol din har bir juft yonma-yon joylashgan punktlar uchun belgilar
ning taqribiy l12 va l12 balandliklari aniqlanadi. So‘ngra ular kor rektirlanadi l1 va l2 balandliklarining yakuniy qiymati topiladi.
Belgilarning l1 va l2 taqribiy balandligi (3.13-rasm) quyidagi formula bilan hisoblanadi:
l1 = h1 + a+v; l2 = h21 + a + v2, (3.8)
bu yerda: h1 va h2 – birinchi va ikkinchi belgi asoslardan (o‘rmon
daraxtlari balandligini hisobga olgan holda) C nuqtadagi to‘siq uchining nisbiy balandligi; a – amaldagi yo‘riqnomada belgilan gan vizir nurining to‘sin ustidan o‘tish chekli balandligi; v1 va v2
– yerning egriligi va refraksiya uchun tuzatma.
h1 va h2 ishoralari quyidagi ayirmalar bo‘yicha aniqlanadi:
h1 = Hc – H1; h2 = Hc + H2, (3.9)
bu yerda: Hc – C nuqtadagi to‘siq uchi balandligi;
H1 va H2 – birinchi va ikkinchi belgilarni o‘rnatish joyidagi yer yuzasining balandligi, hi – nisbiy balandliklar yirik masshtab
li karta bo‘yicha yoki punktlarni rekognossirovka qilish jarayoni da bajarilgan o‘lchashlardan aniqlanadi.
3.13-rasm. Belgilar balandligini aniqlash chizmasi
Yer egriligi va refraksiya uchun tuzatma quyidagi formuladan hisoblanadi:
ν =
|
1 − k
|
S 2
|
,
|
(3.10)
|
|
|
2R
|
|
|
|
|
|
|
|
bu yerda: k – Yer refraksiyasi koeffitsienti; R – Yer radiusi; s – to‘siqdan tegishli punktgacha bo‘lgan masofa.
k = 0,13 va R = 6371 km bo‘lganda (3.10) formula quyidagi ko‘rinishni oladi:
v – 0,068 s 2,
bu yerda v metrda, s esa kilometrda ifodalanadi.
Agarda, h1 va h2 bir xil ishoraga ega bo‘lsa, S1 va S2 masofalar turli bo‘lsa, (3.8) formula bo‘yicha hisoblangan belgilarning l1 va l2 balandligi bir-biridan anchaga farq qiladi: bir belgi balandli gi kichik, boshqasi katta bo‘ladi. Baland belgilarni qurish iqti sodiy jihatdan ma’qul emas. Shuning uchun (3.8) formula bilan hisoblangan belgilar balandligini shunday o‘zgartirish kerakki, bunda belgilarning yakuniy l1 va l2 balandliklari kvadratlarining yig‘indisi eng kichik bo‘lsin, ∑l2 min . Ushbu talabga rioya etil
ganda olingan juft belgilarni qurishga ketgan xarajat eng kichik bo‘ladi, chunki teng sharoitda har bir belgini qurish narxi uning balandligiga proporsionaldir.
|
|
|
|
|
|
|
3.6-jadval
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Maso
|
Nuqta
|
Nisbiy
|
|
|
Taqribiy
|
Tuzatilgan
|
|
Nuqta
|
falar
|
|
|
baland
|
|
balandli
|
baland
|
a,m
|
v, m
|
balandlik l1
|
|
lar
|
S1 (S1),
|
lik l1
|
|
gi H, m
|
lik h1, m
|
|
|
(l2), m
|
|
|
km
|
|
|
(l2), m
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1
|
|
309
|
|
|
|
14.3
|
16.3
|
|
|
|
|
+4.3
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
S
|
8
|
315
|
+6
|
+4
|
+15.2
|
12.2
|
8.6
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3
|
15
|
322
|
-7
|
+4
|
|
|
|
|
∑l2
|
353.3
|
336.4
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tomon uchlarida joylashgan har bir juft belgilar balandligini
tuzatish, shartga rioya qilgan holda va to‘siq ustidan
vizir nurini berilgan a balandlikdan o‘tish talabini bajargan hol da quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
l = S D ; l = S D; D =
|
S 2 l1
|
+ S1 l 2
|
;
|
(3.11)
|
|
S 2
|
+ S 2
|
|
1
|
2
|
2
|
1
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
1
|
2
|
|
|
|
Ushbu formulalar bo‘yicha bajarilgan hisoblashlar natijalari 3.6-jadvalda keltirilgan.
3.14-rasm. Geodezik belgilar balandligini tuzatish chizmasi
Agar birinchi va ikkinchi punktlarga sarflanadigan qurilish materiallari narxi anchaga farq qilsa, (3.11) formula bo‘yicha olingan balandliklarni ushbu faktorni hisobga olgan holda yana bir marta to‘g‘rilash lozim.
C punktda n yo‘nalishlar bo‘yicha belgilar balandligining n ta qiymatlari olinadi, chunki har bir alohida tomon yo‘nalishi bo‘yicha hisoblash ushbu punktdagi belgi balandligining turli qiymatlarini beradi.
Yakuniy balandlik sifatida to‘siq ustidan vizir nurini mini mal chekli balandlikda o‘tishi uchun barcha yo‘nalishlar bo‘yicha ko‘rinishni ta’minlovchi balandlik qabul qilinadi.
Amaliyotda rekognossirovka ishlarida shunday holat bo‘lishi mumkinki, unda bitta punktlardan bittasida belgining baland
ligi, masalan, ikkinchi punktning balandligi l2 berilgan (belgi qurilgan). Birinchi punktdagi belgining l balandligini hisoblash talab qilinadi. Buning uchun (3.8) formulalar bo‘yicha belgilar ning taqribiy l1 va l2 balandliklarini hisoblaymiz. O‘xshash uch burchaklardan (3.14-rasm ) yozamiz:
l
|
− l'
|
=
|
S
|
|
|
1
|
1
|
1
|
(3.12)
|
|
l 2'
|
− l2
|
S2
|
|
Bundan belgining izlanayotgan balandligini topamiz:
l1
|
= l1' + (l 2' − l2 )
|
S1
|
(3.13)
|
|
S2
|
|
|
|
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |