|
628.
1 kg bo‘yoq bilan 7 m
2
yuzani bo‘yash mumkin. 4 m
2
, 9 m
2
, 18 m
2
yuzani
bo‘yash uchun qancha bo‘yoq kerak bo‘ladi?
Savollarga javob bering!
Sinfda bajariladigan mashqlar
E
M
D
K
4- rasm
130
631.
Surati 7 bo‘lgan: a) 3 ta to‘g‘ri; b) 3 ta noto‘g‘ri kasr yozing.
632.
Shaxmat taxtasining qanday qismi qora rangga bo‘yalgan?
633.
5- rasmga qarab: a)
AB
kesma
CD
kesmaning; b)
CD
kesma
AB
kesmaning
qanday qismini tashkil qilishini toping.
634.
a
ning qanday qiymatlarida: a)
a
8
__
to‘g‘ri kasr; b) 21
a
__
noto‘g‘ri kasr bo‘ladi?
635.
a)
2
3
__
; b)
3
12
__
; d) 24
15
__
soatda necha minut bor?
636.
Ertalabki soat 7 da sutkaning qanday qismi o‘tgan bo‘ladi?
637.
a)
2
3
__
qismi 24 ga; b)
3
5
__
qismi 9 ga teng bo‘lgan sonni toping.
638.
Sayyoh 27 km yo‘l bosdi. Bu butun yo‘lning
3
5
__
qismini tashkil qiladi. Sayyoh
manzilga yetib borishi uchun yana necha kilometr yo‘l bosishi kerak?
7- nazorat ishi namunasi
1.
Daftarning 8 ta katagi uzunligini birlik kesma deb olib, sonlar nurida
A
(
3
8
__
),
B
( 1
2
__
),
C
( 7
8
__
),
D
( 1
4
__
),
E
( 11
8
__
) nuqtalarni belgilang.
2.
Sonlarni taqqoslang: а) 5
13
__ va
7
13
__
; b) 1
va
7
6
__
; d) 11
15
__ va
8
15
__
;
e) 8
9
__ va
16
18
__
.
3.
30 ning 3
5
__
qismini 14 ning
2
7
__
qismiga qo‘shing.
4.
а) 9 sm
2
detsimetr kvadratning; b) 17 dm
3
metr kubning; d) 13 kg
sent-
nerning qanday qismini tashkil qiladi?
5.
To‘g‘ri to‘rtburchakning eni 48 sm bo‘lib, u perimetrining
3
16
__
qismini tashkil
qiladi. To‘g‘ri to‘rtburchakning bo‘yini toping.
629.
a) 1
3
__
qismi 18 ga; b) 1
6
__
qismi 12 ga; d) 1
12
__
qismi 4 ga teng bo‘lgan sonni
toping.
630.
Sayyoh 24 km yo‘lni 2 kunda bosib o‘tishi kerak edi. Lekin u birinchi kuni
butun yo‘lning 7
12
__
qismini bosib o‘tdi. Sayyoh ikkinchi kuni yana necha
kilometr yo‘l bosishi kerak?
Uyda bajariladigan mashqlar
A
B
D
C
5- rasm
Bilimingizni sinab ko‘ring!
131
Kasr sonlarni natural sonlar singari qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish
mumkin. 6- sinfda kasrlar ustida ixtiyoriy amallarni bajarishni o‘rganasiz. Hozircha
bir xil maxrajli kasrlarni qo‘shish va ayirish ustida to‘xtalamiz.
BIR XIL MAXRAJLI KASRLARNI QO‘SHISH VA AYIRISH
30- §
Bu qoida harflar yordamida quyidagicha yoziladi: + = .
2-rasmda doira bo‘laklarining to‘rttasi ( qismi) olinib, undan bu bo‘laklarning
bittasi ( qismi) ayrilsa, doiraning uchta bo‘lagi ( qismi) qoladi. Bu quyidagicha
yoziladi:
Bu qoida harflar yordamida quyidagicha yoziladi: – = .
Kasrlarni qo‘shish va ayirishni sonlar nuri yordamida ham tushuntirish
mumkin.
Bir xil maxrajli kasrlarni qo‘shishda, qo‘shiluvchilarning suratlari qo‘shilib, natija
yig‘indining suratiga, maxraji esa o‘zgarishsiz qoldirilib, yig‘indining maxrajiga
yoziladi.
Bir xil maxrajli kasrlarni ayirishda, kamayuvchining suratidan ayriluvchining
surati ayrilib, natijani ayirmaning suratiga, maxraj esa o‘zgarishsiz qoldirilib,
ayirmaning maxrajiga yoziladi
1- rasmda doira 5 ta teng bo‘lakka bo‘lingan. Doira bo‘laklarining bittasi
( qismi) olinib, unga bu bo‘laklarning ikkitasi ( qismi) qo‘shilsa, doiraning
uchta bo‘lagi ( qismi) hosil bo‘ladi. Bu quyidagicha yoziladi:
1
1
4
1 + 2
4 – 1
1
2
2
1
2
3
3
.
3
3
5
5
5
5
5
5
+
+
–
=
=
=
=
=
5
5
5
5
5
5
5
5
4
4
1
1
3
3
5
5
–
=
5
5
5
5
1- rasm
2- rasm
a
+
c
b
____
c
b
__
a
b
__
a
b
__
c
b
__
a
–
c
b
____
132
3- rasmda
OA
va
AB
kesmalarni sonlar nurida qo‘shish tasvirlangan.
Rasmga ko‘ra
OA
kesma uzunligi
3
7
__ ga,
AB
kesma uzunligi
2
7
__
ga teng.
OB
kesmaning uzunligi esa 57
__
ga teng. Ma’lumki,
OB
=
OA
+
AB
.
3- rasm
O
A
B
5
7
__
3
7
__
2
7
__
1
Demak,
5
7
__
kasr
3
7
__ va 2
7
__
kasrlarining yig‘indisidan iborat bo‘ladi va bu
3
7
__
+
2
7
__
= 57
__
ko‘rinishida yoziladi.
OA
=
OB
–
AB
tenglikdan
5
7
__
–
2
7
__
=
3
7
__ ,
AB
=
OB
–
OA
tenglikdan esa 57
__
–
3
7
__
=
2
7
__
ga ega bo‘lamiz.
1- misol.
Kasrlarni qo‘shing:
a)
3
10
__
+ 4
10
__
= 3 + 4
10
____
= 7
10
__
b) 5
11
__
+
2
11
__
+
3
11
__
= 5 + 2 + 3
11
_______
= 10
11
__
.
2- misol.
Kasrlarni ayiring:
a) 5
9
__
– 1
9
__
= 5 – 1
9
____
= 4
9
__
b)
9
17
__
– 4
17
__
= 9 – 4
17
____
= 5
17
__
.
639.
Kasrlar ustida amallarni bajaring:
a)
3
5
__
+ 45
__
;
b)
3
12
__
+ 4
12
__
; d) 13
25
__
+ 14
25
__
;
e)
8
19
__
+ 11
19
__
+ 1
19
__
;
f) 57
__
–
3
7
__
;
g)
9
13
__
– 7
13
__
; h) 46
125
___
+ 34
125
___
;
i)
118
219
___
+ 110
219
___
.
640.
Massasi 4
15
__ kg bo‘lgan pomidorga,
7
15
__ kg bodring va 2
15
__ kg
piyoz qo‘shib
salat tayyorlandi. Salatning massasini toping?
1. Bir xil maxrajli kasrlar qanday qo‘shiladi?
2. Bir xil maxrajli kasrlar qanday ayriladi?
3. Bir xil maxrajli kasrlarni qo‘shishni sonlar nurida tushuntiring.
Savollarga javob bering!
Sinfda bajariladigan mashqlar
133
644.
Kasrlar ustida amallarni bajaring:
a)
2
9
__
+ 5
9
__
; b) 13
17
__
–
2
17
__
;
d) 5
9
__
– 1
9
__
; e) 15
39
__
+ 13
39
__
;
f) 17
__
+ 57
__
;
g) 27
100
___
+ 43
100
___
;
h) 100
101
___
– 91
101
___
; i) 657
1143
____
+ 342
1143
____
.
645.
a
ning qanday qiymatida tenglik o‘rinli bo‘ladi?
a)
a
9
__
+ 5
9
__
= 10
9
__
; b)
a
17
__
+
2
17
__
= 14
17
__
; d)
a
9
__
– 1
9
__
= 4
9
__
; e) 15
39
__
+
a
39
__
= 24
39
__
.
646.
Agar
b
= 5
14
__
;
9
14
__
; 13
14
__
bo‘lsa,
b
–
2
14
__
ifodaning qiymatini toping.
647.
Malika 14 kunlik qishki ta’tilning 5 kunini buvisinikida, qolgan qismini uyida
o‘tkazdi. U ta’tilning qanday qismini uyda o‘tkazgan?
648.
Agar 1
kg
pistaning
1
5
__
qismini yog‘ tashkil qilsa, 20
kg
pista yog‘i olish
uchun necha
kilogramm
pista kerak bo‘ladi?
649.
Agar a)
a
=
3
13
__
;
b
= 7
13
__
;
c
= 5
13
__
;
b)
a
= 5
21
__
;
b
= 15
21
__
;
c
=
9
21
__
;
d)
a
=
23
75
__
;
b
= 34
75
__
;
c
= 41
75
__
bo‘lsa,
a
+
b
–
c
ifodaning qiymatini toping.
641.
Ishchilar birinchi kuni buyurtmaning 4
9
__
qismini, ikkinchi kuni esa
3
9
__
qismini bajarishdi. Ikki kunda ishchilar buyurtmaning qancha qismini
bajardilar?
642.
Begzod pulining 47
__
qismiga kitob va
2
7
__
qismiga daftar xarid qildi. Begzodda
pulning qancha qismi qoldi?
643.
Idishda 57
__
litr eritma bor edi. 47
__
litr eritma ishlatilgandan so‘ng, unga yana
3
7
__
litr eritma quyildi. Idishda qancha eritma bo‘ldi?
650.
24 nafar o‘quvchining 13 nafari a’lochi va 8 nafari yaxshi baholarga o‘qiydi.
Sinfdagi a‘lo va yaxshi baholarga o‘qiydigan o‘quvchilarning jami o‘quvchilar
soniga nisbatan ulushini toping?
651.
200 gektar ekin maydonining
6
10
__
qismiga kartoshka va
3
10
__
qismiga piyoz
ekildi. Necha gektar ekin maydoni bo‘sh qoldi?
134
652.
Amallarni bajaring:
a) 19
21
__
– 16
21
__
+ 7
21
__
;
b)
9
11
__
+ 8
11
__
– 10
11
__
; d) 100
101
___
+ 1
101
___
–
99
101
___
;
e) 19
34
__
– ( 21
34
__
– 7
34
__
);
f)
39
45
__
– ( 43
45
__
– 41
45
__
); g) 198
233
___
– ( 101
233
___
+ 87
233
___
).
653.
Agar
3
14
__
+ 8
14
__
= 11
14
__
ekanligi ma’lum bo‘lsa, quyidagi tenglamaning ildizini
toping:
a)
x
–
3
14
__
= 8
14
__
; b) 11
14
__
–
y
= 8
14
__
; d)
z
+
3
14
__
= 11
14
__
; e) 11
14
__
–
p
=
3
14
__
.
654.
Tenglamani yeching:
a)
x
–
3
34
__
= 5
34
__
; b)
36
77
__
–
y
= 19
77
__
; d)
z
+ 15
24
__
=
23
24
__
; e) 14
87
__
+
p
= 80
87
__
.
655.
Bog‘dan jami 3 sr 60 kg meva terildi. Mevalarning 7
12
__
qismini olma,
4
12
__
qismini nok va qolganini behi tashkil qiladi. Terilgan olmalar nokdan necha
kilogramm ko‘p?
656.
Kitobning birinchi bo‘limi butun kitobning 5
13
__
qismini, ikkinchi bo‘limi esa
uning
2
13
__
qismini tashkil etadi. Agar birinchi bo‘lim ikkinchi bo‘limdan 12 bet
ko‘p bo‘lsa, kitob necha betdan iborat?
657.
Tenglamani yeching:
a) 17
35
__
–
x
= 8
35
__
+
3
35
__
;
b)
y
–
17
21
__
= 19
21
__
– 16
21
__
;
d)
z
+
35
49
__
= 41
49
__
+
39
49
__
.
658.
Hisoblang:
a) 18
__
+ 58
__
;
b) 5
9
__
+
3
9
__
; d) 13
21
__
+ 4
21
__
;
e) 8
27
__
+ 15
27
__
+ 13
27
__
;
f) 5
12
__
– 1
12
__
;
g) 11
23
__
– 7
23
__
; h)
360
500
___
– 234
500
___
;
i) 68
100
___
– 54
100
___
.
659.
Yashil bo‘yoq hosil qilish uchun massasi 7
12
__
kg bo‘lgan sariq bo‘yoqqa
massasi 4
12
__ kg
bo‘lgan ko‘k bo‘yoq qo‘shib aralashtirildi. Yashil bo‘yoqning
massasini toping.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
