B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

Kulolchilik. 
Kulolchilik ganchkorlikning bir turi bo'lib, tabiiy 
loydan turli buyumlar yasash va uni bezatishdan iboratdir. San'at- 
ning bu turi kishilik jamiyatining neolit davridayoq (er.avv. 5 
minginchi yillardan) paydo bo'lgan. Dastlab idishlarni loydan 
tayyorlab, uni ofiobda quritib, so'ngra maxsus pechlarda pishirilgan.
27

---

Kulolchilik buyumlari qadimda qo'lda tayyorlangan bo'lsa, 
ko'p o'tm ay kulolchilik dastgohi — charx yaratilgan. Charx dastlab 
er.avv. 4 minginchi yillarda Mesopotamiyada, keyinchalik Misrda 
ishlatilganligi m a'lum . Charx yaratilgach, bu san 'at turi bilan 
erkaklar shug'ullana boshladilar. Kulolchilikning dastlabki ish 
uslublari Osiyoning tog'li hududlarida haligacha saqlanib keladi.
O'zbek kulolchiligi ham juda qadimdan shakllangan. Qadimgi 
Xorazm, Chust, Ayritom, Zam onbobo, Jonbos qal’a, Farg'ona, 
Oshqoltepa, Dalvarzin, Kaltaminor va keyinchalik K o'hna Ur- 
ganch, Xorazm, Xiva, Afrosiyob, Buxoro, Q o 'q o n , Shahrisabz 
kulolchiligi jahonga dong taratdi.
O 'zbek klassik kulolchiligi o'zining pishiqligi, nozikligi, chi- 
royli, go'zal kompozitsiyasi, ranglarining o ‘ziga xos uyg'unligi, 
tozaligi va takrorlanmasligi bilan ajralib turadi. Ayniqsa, Chust 
madaniyatida eramizdan avval yashagan xalqlarning kulolchilik 
san’ati yuksak san’at namunalari sifatida namoyon bo'ladi. Unda 
takomillashgan kulolchilik, gulli sopollar, naqshinkor buyum- 
larning nodir namunalari yaratilganligi kuzatiladi.
Feodalizm davriga oid mageriallar Afrosiyob, Buxoro, k o 'h ­
na Urganch, Xorazm, Xiva, Samarqand, Q o 'q o n , Shahrisabz 
kabi shaharlarda kulolchilikning nodir nam unalari yaratilgan- 
ligidan dalolat beradi. Yuksak mahoratli xalq ustalarining nafis 
san ’ati tufayli o'zbek klassik tasviriy san’atining kulolchilik sohasi 
ham o'ziga xos yo'nalishda takomillashib bordi. O'zbek kulol- 
chiligida turli xildagi o rnam ent va naqshlar, o'simlik va daraxtlar, 
qush ham da hayvonlar tasviri asosida yaratilgan bezaklar, turli 
xildagi ranglar o 'z aksini topgan bo'lib, bu o'zbek san ’atining 
o'ziga xos yo'nalishini belgilab beradi.
XX asrga kelib. o'zbek kulolchiligi o'zining yangi uslublari 
va 
s a n ’atning nozik qirralari bilan boyib, yanada rivojlanib, 
yuksalib bordi. 1930—3 2 - yillarda S a m a rq a n d va T o sh k en t 
keramika zavodlari ishga tushdi, 1943- yilda Shahrisabz keramika 
o'quv-ustaxonasi ishlay boshladi. So'nggi yillarda esa G 'ijduvon, 
R ishton, F a rg 'o n a , N a m a n g a n shaharlarida q a to r keram ika 
zavod-fabrikalari ishga tushdiki, bular o'zbek kulolchiligining 
yangi rivojlanish davrini boshlab berdi. Hozirgi kunda o'zbek
28

---

k ulolchilari ja h o n g a m a sh h u r, n o y o b va n o d ir b u y u m la rn i 
yaratmoqdalar. U lar xalqaro ko'rgazm alarda yuqori b aholan- 
moqda.