B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

2.1. NARSANING 0 ‘ZIGA QARAB RASM CHIZISH
Narsaning o'ziga qarab rasm chizish — rasmi chiziladigan 
narsa, obyekt va voqeaning rasm chizuvchining bevosita kuzatuvi 
asosida biron-bir tekislikda ifodalanishidir.
Rasmi chiziladigan narsa 
natura
deyiladi.
Biron taglik ustiga yoki tekislikka, m a ’lum bir mavzu yoki 
kompozitsiya asosida rasmini chizish uch u n moslashtirib qo'yila- 
digan natura yoki naturm ort 
postanovka
deyiladi.
N atu rm o rt esa rasmini chizish uch u n qo'yiladigan natura 
yoki postanovkadagi ikki va undan ortiq biron-bir mavzu ham da 
mazmundagi predm etlar to'plamidir.
N atura qo'yiladigan maxsus moslama 
taglik
deyiladi.
Naturaning tagiga, orqasiga maxsus rang, yorug'lik hosil qilish 
uchun qo'yiladigan mato 
fo n
yoki 
drapirovka
deyiladi.
N atu rm o rtni tashkil qiladigan narsalar — 
naturmort pred-
metlari
yoki 
elementlari
deyiladi.
N a r s a n in g o 'z ig a q arab rasm c h izish ikki y o 'n a lish d a : 
„qalamtasvir", y a’ni qalam bilan rasm ishlash va „rangtasvir", 
ya’ni „akvarel" bo'yog'i bilan rasm ishlash olib boriladi.
1 Rasm chizishning eng samarali uslubi — natural va geometrial 
uslubdir. Chunki, rasm chizishni o'rganish naturaga qarab, geometrik 
qurishlar asosida rasm chizish bilan olib beriladi. Bu uslub eng samarali, 
zamonaviy, klassik va an ’anaviy uslubdir.
47

---

Qalamtasvir
Qalamtasvir 
— narsa va voqealar tasvirining chiziq-shtrixlar 
vositasida qalam bilan ifodalanishidir (10- rasm).
Qalamtasvir — rasm chizishning asosi bo'lib, narsaning ras­
mini qalam da tasvirlashni bilmay turib, hech qanday tasvir- 
ning rangi-tusini ifodalab bo'lmaydi. Shu boisdan ham taniqli
48
10- rasm. I.
Shishkin. „O 'rm on soyi“

---

rassom Mikelanjelo — „Qalamtasvir — shakl yaratish s a n ’ati 
b o i i b , rangtasvir, haykaltaroshlik va m e ’m o rchilik n ing oliy 
nuqtasi va barcha fanlarning ildizi — negizidir“ ', — deb ko'rsatgan 
edi.
S an ’atning bu y o ‘nalishiga Qadimgi Misr, Yunon, Xitoy, 
Hindiston, italiya, Ispaniya, Fransiya, Germaniya, Portugaliya, 
Rossiya mamlakatlarida alohida e ’tibor beriladi va u mustaqil fan 
sifatida o'rgatiladi.
Narsaning o ‘ziga qarab rasm chizishda akademik kom po- 
zitsiyalar yaratish kabi qalamtasvirdan foydalanishning juda ko'p 
uslublari ishlab chiqilgan.
Ishlanish texnikasiga ko'ra qalamtasvir rassom to m o n idan
qo'lda ishlangan — original va maxsus qolip — klishalar asosida 
bosilgan bo'ladi. Bosilgan qalamtasvir ishlari gravyura va litografiya 
usulida ishlanadi.
Original qalamtasvir ishlar o'zining ishlanish uslubiga ko'ra: 
etud, eskiz, xomaki ish, ijodiy va akademik ish turlariga bo'linadi.