B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

Amaliy ishlar uchun texnik qurollar
Tasviriy s a n ’atnin g h am m a turlari u c h u n qo'llaniladigan 
o'quv-texnik qurollar: qog'oz, qalam, rezina-o'chirg'ich, akvarel, 
guash, flomaster, pastel, tush, ko'm ir tayoqchasi, bo'r, bo'yoq, 
m o'y qalam , loy va plastilinlar, plakat va ruchkalardan iborat 
bo'ladi. Bulardan tashqari, bo'yoqlam i eritish va qo'shish uchun 
suv (stakan yoki bankada tayyorlanadi), palitra (qalin, karton 
qog'ozlardan yoki nafis taxtalardan tayyorlanadi) plakat perolarni 
tozalab turish uchun bint-lattalar bo'lishi lozim.
Tasvirlash va bezatish san ’ati uchun ishlatiladigan yuqoridagi 
o'quv-texnik qurollariga alohida talablar qo'yiladi.
Q og‘oz 
dastlab Xitoyda eramizning II asrida ishlab chiqil- 
gan. Xitoyliklar bu yangiliklarini VI asrgacha sir tutib keldilar. 
VI asrdan shu usulda Yaponiyada ham qog'oz ishlab chiqarila 
boshlandi. VIII asrdan boshlab qato r Osiyo m am lakatlarida, 
X asrdan boshlab 
Yevropa va Rossiyada ham qog'oz ishlab 
chiqarish boshlandi. XVII — XVIII asrlarda Gollandiyada qog'oz 
mashinalarda ishlab chiqarila boshladi.
Hozirgi kunda jah o n d a qog'ozning 600 dan ortiq turi ishlab 
chiqariladi. Q og'oz o'zining chidamliligiga ko'ra yog'och, shisha 
va ayrim metallmas materiallar bilan raqobatlashmoqda. Ammo 
50

---

qog'oz yozuv-chizuv s a n ’ati va faoliyatining asosiy materiali 
bo'lgani holda, uning oq, pushti, ko'k, havorang, qizil, sariq 
ranglari ko'proq qo'llaniladi.
Qog'ozlar ikki o'lchovda (eni va uzunligi bo'yicha) tayyor- 
lanib, uning shu o'lchamlari bo'yicha format (bichim)lari bel- 
gilanadi.
Rasm va chizmalar chizish uchun qo'llaniladigan qog'ozlar 
P-formatdan (o'lcham i 297x210 mm .) boshlanib, 12- (o'lchami 
297x420 m m .), 22- (o 'lch am i 594x420 m m .), 24- (o 'lch am i 
594x841 m m .) f o rm a tg a c h a ta n la n a d i. Q o g 'o z la r b u ralish , 
egilish, sinish, ezilish, ho'llanish, o'ziga rang olish va ushlab 
turish holatlariga ko'ra tasniflanadi. Qog'ozning eng yaxshi, sifatli 
navlari o'qish, yozish, chizish, tasvirlash va asosan, matbuotda 
ishlatiladi.
Rasm chiziladigan qog'ozlar notekisroq, qalam va bo'yoqni 
yaxshi oladigan, yaxshi ho'llanadigan holatda va oq rangda bo'ladi. 
Shu talablardagi qog'ozlar maktab va o 'q uv yurtlarining rasm 
fani uchun albom, papka, format holatida (pachkali qilib) tayyor­
lanadi.
Qalam. 
Rasm chizishda qo'llaniladigan qalamlar, asosan, 
yumshoq, rangli bo'ladi. Qalamlar ikki xil: qattiq va yumshoq 
holda tayyorlanadi. Qattiq qalamlar ,,Q “ harfi bilan ,,Qattiq“ 
m a ’nosini anglatib, Q - l , Q-2, Q-3 va hokazo nomerlar bilan 
belgilanadi. Yumshoq qalamlar „М " - ,,Y“ harfi bilan „Myagkiy- 
yum shoq“ m a ’nosini anglatib, Y - l , Y-2, Y-3, YY, QY va hokazo 
nomerlarda belgilanadi. ,,Q" markadagi qalamlar qattiq va rangsiz 
bo'lsa, ,,Y“ markadagi qalamlar esa yumshoq va rangi to 'q bo'ladi.
Ish faoliyatining samarali bo'lishi qalamning qay darajada 
tayyorlanganiga ham bog'liq bo'ladi. Qalamning marka va adreslari 
yozilmagan tom onidan 20—25 mm ochilib, undan grafit qismi 
5—8 mm konus shaklida chiqariladi.
Rangli qalamlar — maktabgacha va kichik maktab yoshidagi 
b o la larn i rasm ch izish g a o 'r g a ti s h d a a lo h id a vosita b o 'lib
hisoblanadi. Shu boisdan pedagogika kollejlarining maktabgacha 
tarbiya pedagogikasi va boshlang'ich sinf o'qituvchilari tayyor- 
laydigan bo'limlarida rangli qalamlar bilan ishlash va ularning
51

---

а
b