B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

korreliyasiya
deb 
ataladi. Masalan, azotli o‗g‗itlarni me‘yori bilan paxta hosili o‗rtasidagi 
bog‗liklik 
korreliyativ bog„liqlik
deb ataladi. Agar azotning me‘yori ortib 
borishi bilan paxta hosildorligi ham ortib borsa, bu bog‗liqlik to‗g‗ri 
korreliyativ bog‗liqlik deb, aksincha azot me‘yori ortib borishi bilan paxta 
hosildorligi kamaysa, teskari 
korreliyativ bog„liqlik
deb ataladi.
Faktor o‗rtasidagi korreliyativ bog‗liqlikni o‗rganish ta‘sirning 
mazmunini va mohiyatini ochishga yordam beradi. Kuzatuvchining sun‘iy 
ravishda biron bir faktor yaratib uning o‗simliklarga ta‘sirini aniq 
o‗rganish 
eksperiment yoki tajriba
deb ataladi. 
Tajriba - kuzatishning asosiy usuli bo‗lib, o‗z ichiga hamma kuzatish 
turlarini, korreliyativ bog‗liqlikni, sharoitlarni o‗zgarishlarini aniq 
hisoblash va olingan ma‘lumotlarni ishlab chiqishni o‗z ichiga oladi. 
Tajribadan olingan ma‘lumotlarning aniqlik darajasi juda ko‗p 
jihatdan kuzatuvchining mahoratiga, qat‘iyatiga bog‗liqdir. SHuning 
uchun Nyutondan qanday qilib buyuk ixtironi yaratgnanini so‗rashginida, 
u hamma vaqt shu haqida o‗ylaganini aytgan. SHuning uchun kuzatuvchi 
tajriba o‗tkazuvchi hamma vaqt izlanishda bo‗lishi shart. 
CHarlz Darvin iborasi bilan aytganda: Dohiy - bu sabr toqatdir. 
Kuzatuvchining muvofaqqiyatini juda ko‗p jihatdan fanga, ilmiy ishga 
bo‗lgan muhabbatiga, bardoshiga va to‗g‗ri tasavvur qilishiga bog‗liqdir.
B.A. Dospexovning ta‘kidlashicha, olib borilayotgan ilmiy ishlarning 
samaradorligi va uning sifati ko‗p jihatdan tajriba olib borilgan kuzatishga 
aniqlik darajasi, uning uslubiga bog‗liqdir. 
O‗simlikshunoslikda ilmiy ishlarning asoslari fani asosan qishloq 
xo‗jaligida ilmiy ishlarning rejalashtirish usullarini, o‗tkazish texnikasini 
ko‗p yillik va ko‗p faktorlik usulda o‗tkazishni o‗rgatadi. Qishloq 
xo‗jaligidagi ilmiy agronomiyaning o‗rganilayotgan ob‘ektining keng, 
ko‗p qirrali va kuzatish usullarining xilma-xilligi uchun aniq fanlar - 

---

28 
kimyo, matematika, fizika, fiziologiya kabilar bilan birgalikda 
bajariladigan uslublardan foydalaniladi.