B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

kvadrat shakldagi delyankalar
deb ataladi (10 x 10 yoki 5 x 
5). Delyanka uzunligini eniga nisbati 1 dan katta, biroq 10 dan kichik 
bo‗lganda to‗g‗ri to‗rtburchak shaklidagi (5 x 20 yoki 4 x 20) tomonlar 
nisbati 10 dan yuqori bo‗lganda (2.5x40 yoki 4x60) 
cho„zinchoq 
shakldagi delyankalar
deb ataladi. 
Ma‘lumki, eni nisbatan qisqa va uzunasiga cho‗zilgan delyankalar har 
xil unumdorliklarni o‗z ichiga qamram oladi va tajriba variantlarini to‗g‗ri 
taqqoslash imkonini beradi. 

---

25 
Tajribada tomonlar nisbati 1: 10 – 1 : 15 tajribaning samaradorligi va
ishonchliligi yuqori bo‗ladi. Bu nisbatning yanada ortishi etarli ijobiy 
samara bermaydi, faqat ayrim hollarda tajriba olib borishda qulayliklar 
keltirishi mumkin, masalan, nav sinash paykallarida. 
CHo‗zinchoq shakldagi delyankalar delyankalar maydoni katta 
bo‗lganda va qiyalik maydonlarda, tuproq unumdorligi sezilarli farqlar 
kuzatilgan hollarda yaxshi samara beradi. 
Uzun delyankalarning to‗g‗ri to‗rtburchak va kvadrat shaklidagi 
delyankalarga nisbatan asosiy kamchiligi ularning perimetrining kattaligi 
hisoblanadi. Bunday delyankalar bilan dala tajribalari olib borish uchun 
katta o‗lchamdagi dala maydonlari talab etiladi. Tajriba xususuyatidan 
kelib chiqqan holda uzun delyankal orasiga himoya polosalari 
joylashtirilishi lozim, holbuki, bu hisob olib borilmaydigan himoya 
maydonining o‗lchami kvadrat va to‗g‗ri to‗rtburchak shaklidagi 
delyankalarning himoya maydoniga nisbatan sezilarli darajada katta 
bo‗ladi. 
Ko‗pchilik statsionar dala tajribalarida delyankalarning maydoni 20 
dan 200 m
2
gacha bo‗lib, delyankaning uzunligi eniga nisbatan 5-10 
barabar yuqori bo‗ladi. Katta o‗lchamdagi delyankalarda esa odatda 
ularning uzunligi eniga nisbatan 10-20 barobar katta bo‗ladi. 
Ishlab chiqarish tajribalarida variantlar o‗lchami ancha katta 
o‗lchamda bo‗lib, barcha variantlar bir yarusda joylashtiriladi. Odatda 
ishlab chiqarish tajribalari bir takrorlanishda olib boriladi.