B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

39 
II-bob. DALA TAJRIBASI 
 
 
Dala tajribasiga ko‘yiladigan talablar 
Dala tajribasining boshqa tajribalardan farqi shundaki, dala 
tajribalarida hamma omillar tabiiy tuproq va iqlim sharoitida , ya‘ni ishlab 
chiqarish sharoitiga yaqin sharoitda olib boriladi. 
Madaniy ekinlarning hosildorligi bilan unga ta‘sir etuvchi omil 
o‗rtasidagi aniq bog‗liqlikni baholashda dala tajribasi to‗liq ta‘savvur 
ko‗rsatib borishi mumkin. Bundan tashqari shunday maksadlarda olib 
boriladigan tajribalar mavjudki, faqatkina dala tajribasida aniq natijalarga 
erishish mumkin. Masalan, tuproqqa ishlov berish, almashlab ekishni 
o‗rganish, mineral o‗g‗itlar me‘yorini, gerbitsedlarning ta‘sirini o‗rganish 
shular jumlasidandir.
Dala tajribasida olingan ma‘lumotlarning aniqlik darajasi va 
ma‘lumotlarning ilmiy kiymati ko‗p jixatdan ta‘lab qilinadigan uslubiy 
talablarga bog‗liq bo‗lib, bu talablar quyidagilardan iborat. 
1.Tajriba maydonining tipikligi 
2.Tajribalarni alohida ajratilgan uchastkalarda olib borish 
3.Hamma variantlarda sharoitlarning bir xilligi 
4.Hosilni yig‗ishtirish va hamma bajarilgan ishlarning aniqlik 
darajasiga amal qilish.
Hamma dala tajribalarini oxirgi ko‗rsatkichlaridan biri, ya‘ni amalga 
oshiradigan ma‘lumotlaridan biri, bu hosildorlik ma‘lumotlaridir. SHuning 
uchun dala tajribasi uchun shunday maydon tanlash kerakki , uning 
hamma erida unumdorlik ko‗rsatkichlari va tuproq tarkibidagi ozuka 
moddalar miqdori bir xil bo‗lib, hosildorlikka o‗rganilayotgan omildan 
boshqa narsa ta‘sir kilmasin yoki tuprog‗ining hamma ko‗rsatkichlari bir 
xil bo‗lishini ta‘minlash lozim. 
Tuproqning borcha unumdorlik ko‗rsatkichlari deganda-tuproqning 
agroqimyoviy, agrofizikaviy, meliorativ, biologik hossalarining, hamda 
rel‘evfining bir xil bo‗yishi tushuniladi. 
Agrokimyoviy xossalariga: tuproq tarkibidagi gumus, makro (azot, 
fosfor, kaliy ) va mikro (kalsiy, magniy, bor, mis, temir) elementlarining 
bir xil bo‗lishi tushuniladi. 
Agrokimyoviy omillar o‗rganilayotgan dala tajribalarida, tuproq 
tarkibidagi ozuka moddalar miqdori bir xil ta‘minlangan bo‗lishi 

---

40 
maqsadga muvofiq. Bu holdat ko‗llanilgan mineral o‗g‗itlarning iqtisodiy 
samaradorligi va o‗zlashtirish koeffitsientlarini aniq ko‗rsatish imkoniyati 
yaratiladi. 
Agrofifikaviy hossalariga-tuproqning donadorligi, kovushoqligi, 
g‗ovakligi, suv va havo hossalarining bir xilligi tushuniladi.
Fizik-kimyoviy hossalarining bir xilligi deganda-tuproqning kislotalik 
darajasining , ya‘ni uning bir xil bo‗lishi nazarda tutiladi. 
Melioratish hossalarining bir xilligi - bu sho‗rlanish darajasining bir 
xilligi tushuniladi. Meliorativ hossalariga ko‗ra tuproqlar sho‗rlanmagan, 
kuchsiz sho‗rlangan , o‗rtacha sho‗rlangan yoki kuchli sho‗rlangan bo‗lishi 
mumkin. 
Tuproqning biologik hossalari-bu tuproq tarkibidagi turli organizmlar 
(chuvalchanglar, ko‗ng‗izlar va boshq.) va mikroorganizmlar (viruslar, 
bakteriyalar, zamburug‗lar) tushuniladi. 
SHuningdek tajriba dalasining bir xilligini ta‘minlashuchun tajriba 
maydonining rel‘efi, ya‘ni kiyalik darajasi bir xil bo‗lishini ta‘minlash 
lozim.