B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

Fanning predmeti
. Bu fan-ilmiy tadqiqotlarda tajriba natijalariga 
matematik ishlov berish va statistik tahlil qilish uslubiyatlari va asosiy 
qonun - qoidalarini o‗rganishdan iborat. Tanlash usulining asosiy maqsadi 
kichik tanlamalarni (o‗rtacha ma‘lumotlar) statistik ko‗rsatkichlari 
bo‗yicha o‗rganish ilmiy ishlamaning butun mohiyatini to‗g‗ri tavsiflash
imkonini beradi, qaysiki statistikada bu genial majmua deb yuritiladi. 
SHunga o‗xshash vaziyatlar dala tajribalari ko‗yilishida ham ko‗llaniladi , 
bunda kamdan kam hollarda 6-8 dan ortiq bir xil delyankalar bo‗ladi 
(takrorlanishlar) va ularning hosildorligi va boshqa ko‗rsatkichlari , ya‘ni 
tajriba dalasining umumiy maydoni kichik tanlama asosida etarlicha aniq 
xulosa olishga harakat qilinadi. Bu erda yashirin holda diyarli tugallanmas 
statistik guruhlavr mavjud, genial majmua , qaysiki kichik tanlamalar 
asosida imkoni boricha sodda usullarda ilmiy ishni statistik tavsiflab berish 
lozim.
Statistika usuli bilan ishlash tajriba xulosalarini miqdoriy baholash 
imkonini beradi. Keyingi yillarda ilmiy tekshirish ishlarining xulosalarini 
hisoblashda bu usul keng qo‗llanilmoqda. Matematik-variatsion statistika 
usuli asosidagi xulosalar bir-muncha aniq, bo‗ladi. 

---

204 
Matematik tahlil usullari juda ko‗p, lekin kuyida keng tarqalgan, 
qo‗llash juda oson, oddiy va sodda bo‗lganlari qisqa qilib ifodalanadi. 
3. Matematik statistikaning vazifalari. 
Matematik statistika – 
matematikaning muhim bo‗limlaridan biri. Bu fan alohida tanlab olingan 
o‗simlik na‘munalarida o‗tkazilgan kuzatishlar asosida biron bir xodisa 
to‗g‗risida eng to‗g‗ri xulosa chiqarish imkonini beradi.
Barcha statistik usullarda fanda extimollar nazariyasiga asoslanib 
ish yuritiladi. Fanda ekspriment va tekshirishlarni dasturlash bilan bog‗liq 
turli tabiat xodisalarini o‗rganuvchi gipotezalarni tekshirish va baholashda 
, turli murakkab tizimlarni o‗rganishda muhim echimlarni ishlab chiqishda 
ko‗llaniladigan barcha statistik uslublar eng avvalo ehtimollar nazariyasiga 
asoslanib ish yuritadi. 
Matematik statistikada tasodifiy so‗zi xodisalarning natijalarini 
oldindan aytish mutlaq mumkin emasligini anglatuvchi ma‘noni bildiradi. 
Demak, tajriba natijalariga o‗rganilayotgan omillardan tashqari har doim 
u yoki boshqa xodisalar ta‘sir ko‗rsatadi. Natijada har qanday elemental 
xatolikning o‗lchami bilan belgilanadigan biron bir elementini o‗zida 
saqlaydi. 
Statistik 
tahlilning 
zamonaviy 
usullarini 
bilish 
fenologik 
kuzatuvlari va tajriba natijalarini miqdor o‗zgaruvchanligini va 
tavsiflashdagina emas , balki tadqiqotning barcha bosqichlarida ya‘ni, erni 
tayyorlashdan tajriba oxirigacha zarur. 
Har qanday yoppa, ko‗pgina ko‗rinishlar masalan daladagi 
o‗simliklar guruhlari yoki fermadagi xayvonlar o‗zida o‗ziga xos 
xususiyatlarni saqlaydi, xodisalar , dalillar , predmetlar , ya‘ni ba‘zibir 
o‗lchov birliklari, ulardan har biri alohida qaralganda o‗ziga hos 
xususiyatlarga ega va bir-biridan balantligi, vazni, maxsulot miqdori va 
h.k singari belgilari bilan farq qiladi. Har bir belgi, har xil o‗simlik va 
navlarda har xil darajada ifodalanishi mumkin, shuning uchun belgilar 
o‗zgarib turadi deb yuritiladi.