B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

 
 

---

259 
XIV-bob.Bir omilli tajribalarda natijalarini 
Peregudov usulida dispersion taxlil qilish
 
Ma‘lumotlarni dispersion taxlil qilishning Sakalov usuli nisbatan 
sodda tuzilgan bo‗lsada , variantlar soni ortgan sari bu usuldan foydalanish 
bir qator nokulayliklar vujudga keltiradi. SHu tufayli variantlar soni 4 
tadan ortiq bulgan sharoitda dispersion taxlil qilishning boshqa usullari 
ko‗llaniladi , bu usullarning biri ma‘lumotlarni V.P.Peregudov usulida 
dispersion taxlil qilish usulidir.
Tajriba natijalarigi V.P.Peregudov uslubida matematik ishlov berish 
asosan variantlar soni 5 tadan 10-12 tagacha bo‗lgan agrotexnik 
tajribalarda keng ko‗llanilada. Odatda bu uslubdan agrokimyo, biokimyo 
va tuproq shunoslik bilan bog‗liq tajribalarda ko‗p foydalaniladi. 
Natijalarga matematik ishlov berishning bu uslubi ham foydalanish 
uchun kulay bo‗lib , tajribani 0.1% aniqlikda taxlil kilish imkonini beradi. 
Malumotlarni dispersion taxlil qilish bir necha bosqichda amalga 
oshadi. Dastlab tajriba variantlarini takrorlanishlar bo‗yicha hosildorligi 
jadval tarzida ifodalanib , takrorlanishlar bo‗yicha va variantlar bo‗yicha 
o‗rtacha hosildorlik aniqlanadi. 
Takrorlanishlar bo‗yicha hosil yig‗indisi jadvalning eng pastki qismiga 
R= ? yozib boriladi. Variantlar bo‗yicha yig‗indi S (summa) katori 
bo‗yicha , o‗rtacha hosildorlik esa jadvalning o‗ng tarafiga yozib boridadi. 
So‗ngra variantlar va takrorlanishlar bo‗yicha jami hosil yig‗indisi Q=? va 
o‗rtacha hosil M =? xisoblanadi.
YUqoridagi amallar bajarilgandan keyin dastlabki son aniqlanadi.Buning 
uchun tajribadagi eng yuqori va eng kichik hosildorlik natijalari yig‗indisi
ikkiga bo‗linadi. 
43-jadval 
Variantlar 
Takrorlanishlar 
S 
O‗rt 
I 
II 
III 
IV 
1 
18 
19 
17 
20 
74 
18.5 
2 
24 
26 
23 
25 
98 
24.5 
3 
29 
31 
27 
32 
119 
29.7 
4 
32 
33 
30 
34 
129 
32.3 
5 
36 
37 
34 
39 
146 
36.5 
P= 
139 
146 
131 
150 
Q=566 
M=28.5 

---

260 
Tajribada eng yuqori hosildorlik ko‗rsatkichi 39 s, eng past hosildorlik 
17 s bo‗lganda
Dastlabki son – 28 
44-jadval 
Dastlabki sondan farq 
Variantlar 
Takrorlanishlar 
S 
I 
II 
III 
IV 
1 
-10 
-9 
-11 
-8 
-38 
2 
-4 
-2 
-5 
-3 
-14 
3 
1 
3 
-1 
4 
7 
4 
4 
5 
2 
6 
17 
5 
8 
9 
6 
11 
34 
P= 
-1 
6 
-9 
10 
Q=6 
45-jadval 
Dastlabki sondan farqning kvadrati 
Variantlar 
qaytariqlar 
S
2
I 
II 
III 
IV 
1 
100 
81 
121 
64 
1444 
2 
16 
4 
25 
9 
196 
3 
1 
9 
1 
16 
49 
4 
16 
25 
4 
36 
289 
5 
64 
11 
36 
121 
1456 
3134 

2
p
1 36 81 100 218 

2
y
197 200 187 246 830 
Q
2
=36 
nm= 20

2
y
= 830 Q
2
: nm = 1.8 
n = 4

2
p
= 218 Q
2
: n = 9 
m= 5

2
s
= 3134 Q
2
: m = 7.2 

2
y
- (Q
2
: nm) = 830-1.8 = 828.2 
[ 

2
p
- ( Q
2
: n )] : m = (218-9) : 5 = 41.8
[ 

2
s
- (Q
2
: m ) : n = (2134 -7.2) : 4 = 761.7
 
 

---

261 
46-jadval 
Dispersion tahlil natijalari 
Dispersiya turi Erkinlik darajasi 
Kvadratlar 
yig‗indisi 
O‗rtacha 
kvadrat 
umumiy 
19 
828.2 
qaytariqlar 
3 
41.8 
variantlar 
4 
781.7 
qoldiv 
12 
4.7 
G=0.39 
 
G= 
39
= 0.63 s/ga 
V = 
M
G
100

= 
3
.
21
100
63
.
0

= 2.23%
 
Nazorat savollari 
1.
Peregudov usulining avzalligi nimada? 
2.
Peregudov usulining kamchiligi nimada? 
3.
Peregudov usuliga ko‗yiladigan talablar? 
4. Peregudov usulining o‗ziga xos xususiyatlari.