B. M. Azizov, I. A. Israilov, J. B. Xudoyqulov

 
32
.
3
22
.
11
3
66
.
35






 s 
m
1
= 
1
32
.
3
n

 = 
66
.
1
2
32
.
3


 s 
m
1
% = 
100
9
.
34
66
.
1

= 4,85 % 
35-jadval 
Dispersiya 
Takrorlanishlar 
bo‗yicha hosil 
s/ga 
Stanlartdan farq 
Farqlanishning 
kvadrati 
2-variant 
I 
42.1 
-0.8 
0.64 
II 
45.6 
+0.7 
0.49 
III 
41.5 
+1.4 
1.95 
IV 
44.2 
+1.3 
1.69 
M
1
= 42.9 +2.0


78
.
4
2
x
-2.2
26
.
1
59
.
1
3
78
.
4






 s 
m
1
= 
1
26
.
1
n

 = 
63
.
0
2
26
.
1


 s 
m
1
% = 
100
9
.
42
63
.
0

= 1.5 % 

---

249 
O‗rganilayotgan qatorga ishonchsiz sanalar ta‘luqliligi barcha sanalar 
jamlamasi uchun ishonchlilik oralig‗i hisoblanib va
х
+2s chegarasida 
x 
ishonchsizlik sanasini taxtish ehtimolini yoki 
х

3s hosil , s-asosiy yoki 
standart kvadratga og‗ish . 
Agar X ning ko‗rsatkichi uchlangan standart og‗ish chegarasidan chiqib 
ketsa , ya‘ni x
1
3s 
 
Malumotlarni Sakalov usulida yaxlitlab statistik 
 taxlil qilish 
Tajribada natijalarni A.V. Sokolov usulida matematik ishlov berish va 
statistik taxlili soddaligi, oddiy va kulayligi bilan ajralib turadi. 
Hosildorlik ma‘lumotlari o‗zgarishlarni tuzatib , umumlashtirish 
metodi bilan ham ishlab chiqiladi. 
Hosildorlik ma‘lumotlarini alohida-alohida ishlab chiqish ko‗p 
hollarda maqsadga muvofiqdir (A.A.Sapegin metodi, 1935 y). Ko‗pincha 
takrorlashlar bo‗yicha bir biridan katta farq qiladigan ma‘lumotlar olinsa , 
bunga zarurat tug‗iladi. Bu o‗zgarishlar o‗rtachadan mumkin bo‗lgan 
chegaradan chetga chiqib ketmasligiga ishonch hosil qilishi kerak. 
Bundan tashqari , hosildorlik ma‘lumotlarini alohida-alohida ishlab chiqish 
metodi nav sinash tajribalarida ham zarur , bunda sinalayotgan navlar 
standart bilan aloxida-aloxida taqqoslanadi. 
Biroq ko‗p variantli agrotexnik tajribalarda bunday ishlab chiqish 
usuli qiyin ko‗rinadi, chunki taqqoslanayotgan ikkala o‗rtacha arifmetik 
farqning ishonchliligini aniqlash uchun har qanday ayrim holda hisoblash 
zarur . SHuning uchun taqqoslashlar bo‗yicha hosildorlikda keskin farq 
bo‗lmasa, olingan natijalarni umumlashtiruvchi uslubga ko‗ra matematik 
ishlov berib xisoblash birmuncha kulay xisoblanadi. 
Olingan tajriba ma‘lumotlarini ishlab chiqishning umumlashtiruvchi 
uslubida xisoblash prinsipi va ayrim elementlar (m,dm, t) ning ahamiyati, 
har qaysi variantlarni aloxida-aloxida ishlab chiqqandagi kabi bo‗ladi. 
Ularning farqi shundan iboratki, umumlashtiruvchi uslub bu elementlar 
ayrim variantlar uchun emas, balki butun tajriba uchun t o‗liq xisoblanadi.
A.V.Sokolov uslubi bo‗yicha ma‘lumotlarni matematik ishlov berish 
kuyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi : 
1.Variantlar bo‗yicha o‗rtacha hosildorlikni xisoblash ; 
2.Takrorlanishlar bo‗yicha o‗rtacha hosildorlikni hisoblash ; 

---

250 
3.Tajriba bo‗yicha o‗rtacha hosilni umumiy xisoblash ; 
4.Tajriba bo‗yicha o‗rtacha hosildan takrorlanishlar bo‗yicha o‗rtacha 
hosildorlikning o‗zgarishi hisoblash ;
5.Har qaysi variantni ―
Mp
‖ bo‗yicha aloxida va takrorlanishlar bo‗yicha 
ma‘lumotlari bo‗yicha o‗rtacha hosilga nisbatan o‗zgarishni hisoblash ; 
6.Takrorlanishlarga oid tuzatilgan o‗zgarishlar xisoblanadi ; 
 
7.Variantlar bo‗yicha tuzatilgan o‗zgarishlar va ularning kvadratini 
xisoblash ; 
8.Kuyidagi formulaga muvofiq variant uchun o‗rtacha hatoni aniqlash :
m=



  
1
1
2




 
l
n
n
n
 
Hamma variantlar uchun tajriba natijalarini umumlashtirib ishlab 
chiqishda o‗rtachalar hatosi bir xil bo‗ladi. 
9.Tajriba natijalarini yoki o‗rtachalar farqini aniqlash :
 
mD =

2
2
1
n
m
m

= 

2
2
m
=

m 
2
=

1.41 m 
10. Taqqoslanayotganikkita variantdan olingan hosildagi farqning 
tshg‗riligi kuyidagi formula bo‗yicha aniqlanadi : 
t