B abdullayeva, M. Usmonbayeva, O’. Asqarova, F. Ehsonova, S. Hakimov

Dialektika 
(yun.  “dialektike”  –  bahslashish,  suhbat  qilish  san’ati)  – 
1) 
tabiat, 
jamiyat va tafakkur taraqqiyotining umumiy qonuniyatlari to’g’risidagi fan; 
2)
 tabiat 
va  jamiyatning  aloqador,  o’zaro  bog’liq,  doimiy  o’zgarib  turadigan  ziddiyatlari, 
qarama-qarshiliklari  va ular o’rtasidagi kurash mohiyatini aniqlashdan iborat falsafiy 
metod; 
3) 
muayyan  narsa,  obyekt,  subyekt,  jarayonning  amaliy  faoliyati,  harakati, 
rivojlanishi va taraqqiyoti.  
 
Didaktika 
(
Ta’lim  nazariyasi
;  yun.  “didaktikos”  –  o’rgatuvchi,  “didasko”  –
o’rganuvchi) – ta’limning nazariy jihatlari (ta’lim jarayonining mohiyati, tamoyillari, 
qonuniyatlari,  o’qituvchi  va  o’quvchi  faoliyati  mazmuni,  ta’lim  maqsadi,  shakl, 
metod,  vositalari,  natijasi,  ta’lim  jarayonini  takomillashtirish  yo’llari  va  h.k.)ni 
o’rganuvchi  fan.  “Didaktika”  tushunchasi  buyuk  chex  pedagogi  Yan  Amos 
Komenskiy  (1592-1670  y.y.)  tomonidan  asoslangan.  Bu  tushuncha  ilk  bor  mashhur 
pedagogning  “Buyuk  didaktika”  (1657  yil)  asarida  tilga  olingan.  Muallifning  qayd 
etishicha, didaktika “faqat  ta’limgina emas, balki tarbiyalash ham” sanaladi.  Ta’lim 
nazariyasi  maqsadini  ta’limning  nazariy  jihatlari  (ta’lim  jarayonining  mohiyati, 
tamoyillari, qonuniyatlari, o’qituvchi va o’quvchi faoliyati mazmuni, ta’lim maqsadi, 
shakl, metod, vositalari, natijasi, ta’lim jarayonini takomillashtirish yo’llari)ni tadqiq 
etish tashkil qiladi. Didaktikaning predmeti o’qitish jarayonining maqsadi, mazmuni, 
qonuniyatlari,  metodlari,  tamoyillari,  o’qitish    (o’qituvchi  faoliyati)  va  bilim  olish 
(o’quvchining  o’rganish  faoliyati)ning  o’zaro  bog’liqligi,  aloqadorligi  jihatlarini 
o’rganishdan iborat.  
Didaktikaning  asosiy  vazifalari  quyidagilardir:  1)  ta’lim  jarayonlari,  ularni 
amalga  oshirish  shartlarini  ta’riflash  va  tushuntirish;  2)  ta’lim  jarayonini  yanada 
mukammal  tashkil  etish,  ta’lim  tizimlari,  texnologiyalarini  ishlab  chiqish;  3)  ta’lim 
jarayoni  uchun  xos  bo’lgan  umumiy  qonuniyatlarni  aniqlash,  omillarini  tahlil  qilish 
va  ta’riflash.  Shuningdek,  didaktika  ilmiy-nazariy,  amaliy-me’yoriy,  tashkiliy-
texnologik  vazifalarni  ham  bajaradi.    Uning:  1)  ilmiy-nazariy  vazifasi  ta’lim 
jarayonlarini o’rganish, uning turli jihatlari o’rtasidagi bog’liqliklar mohiyatini ochib 
berish,  rivojlanish  tendensiyalari  va  kelajagini  aniqlash;  2)  amaliy-me’yoriy  va 

---

 
50 
tashkiliy-texnologik vazifasi esa ta’lim mazmunini anglash, ta’lim tamoyillari, metod 
va vositalarini qo’llashdan iborat.