B. A. Xakimov biologiya fanidan masalalar

9:3:3:1, 9:7, 9:3:4, 9:6:1 
nisbatda ajralish ro`y beradi. 
AABB 
Yashil
AABb 
Yashil
AaBB 
Yashil
AaBb 
Yashil
AABb 
Yashil
AAbb 
Havorang
AaBb 
Yashil
Aabb 
Yashil
AaBB 
Yashil
AaBb 
Yashil
aaBB 
Sariq
aaBb 
Sariq
AaBb 
Yashil
Aabb 
Yashil
aaBb 
Sariq
aabb 
oq
 
Komplementar ta‘sir natijasida F2 da belgilarning ajralishi 
Organizmlar
Belgilar
F2 da 
ajralish nisbati 
1
Xushbo‘y hidli no‘xat
Qizil gul : oq gul
9:7 
2
Makkajo‘xori
Oq don : qizil don
9:7 
3
Sichqonlar
Junning rangi
9:3:4 
4
Piyoz
Oq : qizil : sariq
9:3:4 
5
Qovoq
Meva shakllari
9:6:1 
6
Xoldor to‘ti
Patning rangi
9:3:3:1 
7
Tovuqlar
Tojning shakli
9:3:3:1 
8
Ipak qurti
Pilla rangi
9:3:3:1 
 
Komplementar ta‘sirda belgilarning irsiylanishi 
Belgi 
Ikkita dominant 
gen ishtirokida 
paydo 
bo‘ladigan, 
belgi (A–B–) 
Bitta dominant gen 
ishti-rokida paydo 
bo‘ladigan belgi (A–
bb; aaB–) 
Ikkita retsessiv 
gen ishtirokida 
paydo 
bo‘ladigan 
belgi 
Odam
Ko‘rish
Yaqindan 
ko‘rishni yuqori 
darajasi 
Yaqindan 
ko‘rishni 
o‘rta darajasi 
Normal ko‘rish 
Drozofila
Ko‘zning 
rangi 
Ko‘zning qizil 
rangi 
1. A–bb och qizil 
2. aaB– jigarrang 
Ko‘zning oq 
rangi 
Ot
Junning 
Kulrang
Qora
Malla 

---

133 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
rangi 
It 
(Koker zot) 
Junning 
rangi 
Qora
1. A–bb malla 
2. aaB– jigarrang 
Oq sariq rangli 
Sichqon
Junning 
rangi 
Kulrang
Qora
Oq 
Qoraqo‘zan
norka 
Junning 
rangi 
Jigarrang
Platina
Platina 
Makkajo‘xori Poyasi
Uzun
Kalta
Kalta 
Beda
Gulning 
rangi 
Yashil
1. A–bb qizil 
2. aaB– sariq 
Oq 
No‘xat
Gulning 
rangi 
Qizil
Oq
Oq 
Oshqovoq
Mevasini
ng 
shakli 
Gardishsimon
Yumaloq
Uzunchoq 
Tovuq
Tojining 
shakli 
Yong‘oqsimon
1. A–bb gulsimon 
2. aaB– no‘xatsimon 
Oddiy 
8.11.Genetik masala tahlili. Kompelementar. 
Masala: Xlorofill pigmentini sintezlashda arpa o‘simligida ikkita ferment 
qatnashadi.Ularning bo‘lmasligi pigment sintezining buzilishiga olib keladi. Har bir 
fermentning sintezi har xil autosomalarda joylashgan dominant (AvaB) genlar bilan 
ifodalanadi. Birinchi ferment sinteziga javobgar genning bo‘lmasligi o‘simliklarning oq 
rangda, ikkinchi ferment sinteziga javobgar genning bo‘lmasligi o‘simliklarning sariq 
rangda bo‘lishiga olibkeladi. Ushbu genning birgalikda bo‘lmasligi o‘simlikning oq rangini, 
birgalikda bo‘lishi yashil rangini ta‘minlaydi. Agar digeterozigotali arpalar o‘zaro 
chatishtirilsa , sariq o‘simliklarni e‘tiborga olmaganda, avloddagi duragaylarning necha foizi 
genotip bo‘yicha digomozigotali bo‘ladi? 

---

134 
Xakimov Bahodir Absamatovich 91 971 61 42
Yechim: 
Dastlab fermentlarning genotip va fenotiplarini berilgan shart asosida 
yozibolamiz. Shartga ko‘ra, birinchi ferment 
A
, ikkinch ferment
B 
genlar bilan ifodalangan. 
Agar ular bo‘lmasa, kichik harflar
 a 
va
 b 
bilan yoziladi.
- Birinchi ferment sinteziga javobgar gen (A) bo‘lmasa , o‘simlik oq rangda, ya‘ni 
uning genotipi quyidagicha: 
aaBB 
(birinchi ferment yo‘q, ikkinchi ferment gomozigota 
holatda) yoki 
aa Bb 
(birinchi ferment yo‘q , ikkinchi ferment geterozigota holatda) bo‘ladi.
- Ikkinchi ferment sinteziga javobgar gen (B) bo‘lmasa, o‘simlik sariq rangda, ya‘ni uning 
genotipi quyidagicha: 
AAbb 
(birinchi ferment bor, u gomozigota holatda, ikkinchi ferment
yo‘q) yoki 
Aabb 
(birinchi ferment bor, u geterozigota holatda, ikkinchi ferment yo‘q) 
bo‘ladi. -
Agar ferment sinteziga javobgar ikkala gen (A vaB ) lar bo‘lmasa, o‘simlik oq rangda 
bo‘ladi, ya‘ni uning genotipi quyidagicha : 
aabb 
(birinchi va ikkinchi ferment sinteziga 
javobgar genlar yo‘q).-Agar ferment sinteziga javobgar genlarning ikkalasi (Ava B) 
ham 
mavjud bo‘lsa, o‘simlik yashil rangda bo‘ladi, uning genotipi quyidagicha: 
AABB 
(digomozigota),
AaBb 
(digeterozigota).
AABb 
(birinchi ferment gomozigota, ikkinchi
ferment geterozigota), 
AaBB 
( birinch ferment geterozigota, ikkinchisi gomozigota) holatda 
bo‘ladi.
Masala shartiga ko‘ra digeterozigotali o‘simliklar o‘zaro chatishtirildi. Ularning fenotipi 
yashil, genotipi quyidagicha : 
AaBb xAaB 
Har bir duragay 4 xil (AB,Ab,aB, ab) gameta hosil qiladi. Urug‘lanish 
jarayonida bitta organizm gametalari ikkinchi organizmning har bir gametalari bilan 
tasodifan uchrashishi mumkin. Buni Pennet katakchasiga gorizontal bo‘yicha bitta
organizm gametalari, vertikal bo‘yicha katakchalarning chap tomoniga ikkinchi organizm 
gametalari yoziladi. Katakckchalarichiga esa gametalarning qo‘shilishidan hosil bo‘lgan 
zigotalarning genotipi yoziladi. Shu yo‘l bilan avlodda hosil bo‘lgan organizmlarni fenotip 
va genotip bo‘yicha hisoblab chiqish nihoyatda oson.
 
Gametalar X 
AB 
Ab 
aB 
Ab 
AB 
AABB (yashil) 
AABb (yashil) 
AaBB (yashil) 
AaBb (yashil) 
Ab 
AABb (yashil) 
AAbb(sariq) 
AaBb (yashil) 
Aabb (sariq) 
aB 
AaBB (yashil) 
AaBb (yashil) aaBB (oq) 
aaBb (oq)
ab 
AaBb (yashil) 
Aabb (sariq) 
aaBb (oq) 
aabb (oq) 
Chatishtirish natijasida avlodda 16 ta duragay hosil bo‘ldi. Ular fenotip bo‘yicha 3 ta 
guruhga ajratiladi: 9 ta yashil, 3 ta sariq, 4 ta oq. 
Masala shartiga ko‘ra, sariq o‘simliklarni e‘tiborga olmaymiz . Duragaylarning necha 
foizi genotip bo‘yicha digomjzigotali ekanini toppish uchun Pennet katakchasidan ularni 
ajratib olamiz: