B. A. Abdukarimov Ichki savdo iqtisodiyoti

Оммавий ов
қ
атланиш корхоналарининг асосий
ҳ
ажмий ва сифат 
кўрсаткичлари таснифи 
аааа ааааа
аааааааа 
ааааа 
ааааааа
ааааааа
ааа 
ааааа 
аааааа 
ааааа 
аааааааа 
ааааааа 
ааааа 
аааааааа 
аа 
аа
ҳ
ааааа
аааааа 
ааааа 
аа
ҳ
ааааа ааааа 
аа
қ
аааа 
Ҳ
аа ааа аа 
ааааааааааа 
ааа
қ
а 
аа
қ
аа 
ааааа 
ааааааа 
аааааа
аа
ҳ
аааа
а ааа 
аа
қ
аааа 
аааааа 
аа
қ
аааа
а 
ааааааа 
аа
ҳ
аааааа
аа 
ааа ааа 
аа
аа
ҳ
аааааа
аа 
аааааааа
а 
аааааа
аа
аа
ҳ
аааа
а
ааа 
аааа 
аааааа
ааааа 
ааааа
аа
ҳ
аааа
ааа 
ааааа 
ааааа 
аааа 
аа
ҳ
ааааа, 
аааааааааа
а ааааааааа 
ааа ааа аа 
аа
ҳ
аааааааа 
(ааааа аа
қ
аааа) 
аа
ҳ
ааааа 
ааааааааа 
аа 
ҳ
а
қ
а 
аа
қ
ааааааа 
аа
ҳ
аааааааа 
аааааа 
аааааа
а 
ааааааа 
ааааа
ғ
аа
а 
аа
ҳ
ааа 
аааааааа
аа 
ааааа 
ааа 
ааааа
а ааа 
аа
ҳ
аа
аааа
а 
аааа 
аа 
ҳ
а
қ
а 
аа 
ҳ
а
қф
а 
аааа
а 
аа
ҳ
аааа
аааааа
а
аааааа
а
ааа 
аааааа
а 

---

14.4.1 – chizmaning davomi. 
аааааааааа 
аааааааааа 
ааааа 
аааа
а 
аа
қ
а 
ааа
аааа
аааа
ааа 
аааа
а аа
аааа
аааа
ааа 
аа 
аа
ҳ
аа 
аааа
аааа
а 
аааа
аа 
ааа 
ааааа 
аааа 
ааааа 
ааааааа 
ааааааа
а 
аа
ҳ
ааааа 
ааааааа
аа 
аааааа
ааааааа
ааа 
ааааааа
а ааа
қ
а 
ааааааа
ааа 
ааааааа
а 
ааааааа
ааааааа
ааа 
ааааааа
ааа 
ааа
қ
аа
ааа
а 
ааа
а 
ааа 
ааа 
ааааааа
а аа 
аа
ҳ
ааааа
ааа аа 
ааааааа
а 
ааааааа 
ааааа 
аааааа 
аааааа
аааа 
аааааа
аа
ааааа 
аааааа
ааааа 
аааааа
аааа
аааааа
а 
ааааа 
аааа
қ
аааа
а 
аааа
а 
аааа
а 
ааааааааааа 
ааа
аааа
а 
ааааа 
аааааа 
аааа 
аааааа
аа 
ааааааа
аа ааа
қ
а 
ааааа 
ааааааа
аа 
аааааа 
ааааааа
а 

---

Tayanch iboralar: jamoa bo‘lib ovqatlanish, individual ovqatlanish, ommaviy 
ovqatlanish, ishlab chiqarish, taqsimot, ayriboshlash, iste’mol, talb, taklif, xom 
ashyo, tovar, restoran, vagon restoran, bar, kafe, yozgi kafe, kafeteriy, oshxona, 
choyxona, bufet va kichik oshxona, mahsulot, tovar aylanmasi, resurslar (asosiy, 
aylanma, moliyaviy, mexnat), daromad, foyda rentabellik. 
Takrorlash uchun savollar 
1.
Ovqatlanish jarayonini tavsiflab bering. 
2.
Ommaviy ovqatlanish ta’rifini ayting. 
3.
Ommaviy ovqatlanishning mohiyatini yoriting. 
4.
Ommaviy ovqatlanishning funksiyalarni yoriting. 
5.
Ommaviy ovqatlanish sohasining vazifalari nimalardan iborat. 
6.
Jamiyatda ommaviy ovqatlanish qanday ahamiyatga egaQ 
7.
Ommaviy ovqatlanishning tashkiliy shakllarini yoritib bering. 
8.
Ommaviy ovqatlanish korxonalari qanday turlanadiQ 
9.
Ommaviy ovqatlanish korxonalarining asosiy ko‘rsatkichlarini aytib o‘ting. 
15-bob. Ommaviy ovqatlanish korxonalarining mahsuloti va tovar 
aylanishi 
 

---

136 
15.1. 
Ommaviy 
ovqatlanish 
korxonalari 
tovar 
aylanishi 
ko’rsatkichlarining xususiyatlari 
15.2. Ommaviy ovqatlanish korxonalarining tovar aylanishi va 
mahsulotlar ishlab chiqarishini tahlili 
15.3. Ommaviy ovqatlanish korxonalarida tovar zahiralarining 
xususiyatlari 
15.4. 
Ommaviy 
ovqatlanish 
korxonalarida 
tovar 
aylanishini 
rejalashtirish va ishlab chiqarish dasturi 
15.5. Ommaviy ovqatlanish korxonalarida xom ashyo ta’minoti va 
mahsulotlar balansi 
 
15.1. Ommaviy ovqatlanish korxonalari tovar 
aylanishi ko’rsatkichlarining xususiyatlari 
Ommaviy ovqatlanish korxonalarining tovar aylanishi tasnifi 14.4-
paragrafda yozilgan. Ushbu ko’rsatkichlar shaklan chakana va ulgurji savdo 
korxonalari ko’rsatkichlariga mos keladi. Lekin ularni tarkibi, shakllanishi bir-
biridan farqlanadi. Darslikni birinchi qism 9.1.1 va 10.2-paragraflariga qaralsin.
Chakana savdo korxonalarining tovar aylanishi asosan ikki turdan iborat 
bo’lib, u aholiga sotilgan tovarlar va jamoaviy ehtiyojlarini qondirishi uchun 
korxona, tashkilot va muassasalarga mayda ulgurji sotishdan tashkil topadi.
Ommaviy ovqatlanishda chakana tovar aylanishi «Ovqatlanish korxonalari 
tovar aylanmasi to’g’risida hisobot»da (4-savdo shakli) quyidagi tarkibda 
hisobotga olinadi.
1. Ovqatlanish korxonalari chakana tovar aylanishi (1.1.+1.2.). (Bu yerda 
vositachisiz, to’g’ri iste’molchilarga sotish nazarda tutilayapti.)
Shu jumladan: 

---

137 
1.1. Sotib olgan tovarlarni sotish. (Bu yerda chetdan sotib olingan 
tovarlarni hech qanday ishlov bermasdan sotish hisobotga olinadi.)
1.2. O’zi ishlab chiqargan mahsulotni sotish (ulgurji aylanmasiz).
Ulardan:
ovqat mahsulotini sotish.
2. Chakana tarmoq orqali o’z mahsulotini sotish. 
Statistik hisobotda ovqatlanish korxonalari ulgurji tovar aylanishi 
to’g’risida ma’lumot bermaydi.
Ovqatlanish 
korxonalarining 
umumiy 
chakana 
tovar 
aylanishi 
«Ovqatlanish korxonalari chakana tovar aylanishi» (1) va «chakana tarmoq orqali 
o’z mahsulotini sotish» (2)lar yig’indisidan iborat.
Kichik korxonalar va mikrofirmalar bunday hisobot bermaydilar.
Ovqatlanish korxonalari chakana tovar aylanmasiga sotishning quyidagi 
turlari kirmaydi: 
- buyurtmachining xom ashyosi qiymati;
- yetkazib beruvchining qaytarib olgan tarasining qiymati; 
- mahsulot va tovarlarning ichki siljishi (omborxonadan oshxonaga, 
tovarlarni bazaga yoki omborxonaga qaytarish, tovarlarni bufet va kuxnyalarga 
taqsimlash); 
- ovqatlanish korxona va tashkilotlariga tegishli bo’lgan sartaroshxona, 
billiard, raqs zallari, vidiosalon, o’yin zallari va boshqa korxonalar daromadlari 
hamda konsert programmalari ko’rishdan tushgan daromadlar. Bu faoliyat 
daromadlari xizmat ko’rsatish tarkibida hisobga olinadi. 
Ovqatlanish korxonalarida chakana tovar aylanishi bilan bir qatorda ulgurji 
tovar chiqarish (ulgurji tovar aylanishi) ham mavjud. Bu turdagi tovar aylanish 
tayyor mahsulotlar va yarim fabrikatlarni boshqa oaqatlanish (o’z filiallaridan 
tashqari) korxonalari va chakana savdo korxonalariga qayta sotish uchun 
sotilganlar miqdoridan tashkil topadi.

---

138 
Chakana va ulgurji tovar aylanishlar yig’indisi ovqatlanish korxonasini 
yalpi tovar aylanishini tashkil qiladi va u korxonaning umumiy savdo ishlab 
chiqarish faoliyatini tavsiflaydi.
Ommaviy ovqatlanishda «Mayda ulgurji tovar aylanishi» tushunchasi 
ishlatilmaydi.
Ovqatlanish korxonalarida mahsulot ishlab chiqarish dasturi tuziladi. Unda 
o’zida ishlab chiqariladigan mahsulotlarni turi, asortimenti, soni va bahosi ifoda 
topadi. Ishlab chiqarish dasturini puldagi ifodasi o’zi ishlab chiqargan mahsulotlar 
sotish bo’yicha tovar aylanishini (chakana+ulgurji) ifodalaydi.
15.2. Ommaviy ovqatlanish korxonalarining tovar aylanishi va 
mahsulotlar ishlab 
chiqarishini tahlili 
Ommaviy ovqatlanish korxonalari tovar aylanishini tahlilining maqsadi, 
vazifalari va usullari chakana savdo tovara ylanishi tahliliniki bilan bir xil. 
(darslikni birinchi qism 9.2.1-paragrafiga qaralsin).
Uning xususiyatlari ovqatlanish korxonasini chakana tovara ylanishi 
tarkibidan kelib chiqadi.
Ommaviy ovqatlanish korxonalari chakana tovar aylanishiga, uning o’ziga 
xos xususiyatlaridan kelib chiqqan omillar ta’sir qiladi.
Ular qatoriga darslikning 9.2.2-paragrafida keltirilagn omillardan tashqari 
quyidagilarni kirtish mumkin: 
- ommaviy ovqatlanish korxonasining tovar aylanishiga, u xizmat 
qilayotgan kontingentini tarkibi (ishchilar, qishloq xo’jaligi xodimlari, rahbarlar, 
mutaxassislar, tadbirkorlar, talaba va o’quvchilar, bozor iqtisodiyoti sharoitida 
yuqori, o’rtacha va minimal daromad oluvchilar, ishsizlar, nafaqaxo’rlar, aholini 
yoshi bo’yicha tabaqalanishi va h.k.); 
- korxona yoki shaіobcha mahsulotining assortimenti; 
- korxona yoki shaіobchaning turi, joylashgan joyi, o’tirish o’rinlari soni; 

---

139 
- shaharda, qishloqda, umuman ommaviy ovqatlanish korxona 
(shaіobcha)ni joylashgan yerida raqobatchilarni mavjudligi; 
- ovqatlarni sifati, bahosi kabilar.
Ovqatlanish korxonalarini tovar aylanishini tahlil qilganda chakana savdo 
tovar aylanishini tahlilida aniqlangan ko’rsatkichlarni (darslikni 9.2.3 va 9.2.4-
paragraflariga qaralsin) ishlatishni tavsiya qilamiz.
Ovqatlanish korxonalari tovar aylanishini tahlilini boshlashda quyidagi 
jadvaldan foydalanishni tavsiya qilamiz.