Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри



Download 5,45 Mb.
Pdf ko'rish
bet131/276
Sana15.12.2022
Hajmi5,45 Mb.
#886707
TuriDərs
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   276
Bog'liq
Azf-266611

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
XX 
FƏSIL. 
ĠCTĠMAI 
TƏKRAR 
ĠSTEHSAL 
SĠSTEMĠNDƏ 
QEYRĠ-ĠSTEHSAL SAHƏLƏRĠNĠN ROLU 
 
§1. Maddi və qeyri-maddi istehsal 
sahələrinin xüsusiyyətləri 
 
Hər bir ölkənin milli iqtisadiyyatı maddi istehsal və 
qeyri-maddi istehsal sahələrindən ibarətdir. Maddi istehsal 


333 
sahələrində maddi nemətlər və maddi xidmətlər istehsalı həyata 
keçirilir. Maddi nemətlər dedikdə, maddiləşmiş, müəyyən bir 
fiziki forma almış istehsal vasitələri və istehlak şeyləri nəzərdə 
tutulur. Maddi istehsal sahələrində maddi xidmətlər də istehsal 
olunur. Bunlara nəqliyyat, rabitə, mənzil-kommunal, məişət, 
ictimai-iaşə, ticarət sahələri aiddir. Bu sahələrdə əsasən (ictimai 
iaşə və məişətin müəyyən hissəsindən başqa) yeni məhsullar 
yaradılmır, lakin onların dəyərinin artması həyata keçirilir. Bu 
sahələrdə tətbiq olunan ictimai əməyin əsas vəzifəsi, cəmiyyət 
üzvlərinə istehsal və qeyri-istehsal təyinatlı xidmət 
göstərməkdən ibarətdir. 
Qeyri-maddi istehsal sahələri isə qeyri-maddi nemətlər 
istehsalı və qeyri-maddi xidmətlər istehsalı sahələrindən 
ibarətdir. Bu sahələrdə cəmiyyət üzvlərinə qeyri-maddi 
xidmətlər (səhiyyə, təhsil, incəsənət və s.) göstərilir və qeyri-
maddi nemətlər (ədəbiyyat və incəsənət əsərləri) istehsal 
olunur. Bu sahələrdə təsir obyekti insan, insanın həyat 
fəaliyyətinin sosial şərtləri və ictimai orqanizm olan 
cəmiyyətdir. Bu sahələrdə fəaliyyət göstərənlər ya mənəvi 
nemətlər yaradır, ya da qeyri-istehsal xidmətləri yaradır və onu 
reallaşdırırlar. 
İctimai istehsalın sxematik təsviri aşağıdakı kimidir. 


334 
Şəkil 20.1 
Maddi və qeyri-maddi sahələr müəyyən xarakterik 
xüsusiyyətləri ilə bir-birindən fərqlənir. Maddi istehsal 
sahələrinin əsas xarakterik xüsusiyyətləri aşağıdakılardır: 
- bu sahələrdə insan təbiət maddələrinə dəyişdirici təsir 
göstərir, təbiət maddələrini öz məqsədinə lazım olan şəklə, 
formaya salır; 
- bu sahələrdə yeni məhsulların yaradılması prosesində 
istifadə edilmiş istehsal vasitələrinin dəyəri, canlı əməklə 
məhsula keçirilir və məhsula yeni dəyər əlavə olunur; 
- bu sahələrin məhsulunun istehsalı və istehlakı zaman və 
məkan, kəmiyyət və keyfiyyət etibarilə fərqli olur; 
- bu sahələr bütün digər sahələrin maddi əsasını təşkil 
edir. 


335 
Qeyri-istehsal 
sahələrində 
yaradılan 
xidmətlərin 
müxtəlifliyinə baxmayaraq, onların xarakterik cəhətləri 
aşağıdakılardır: 
- Bu sahələrin fəaliyyəti ilk növbədə insan amilinin 
fəallaşmasına şərait yaradır. Buna görə də bu sahələr sosial 
sahə adlanır; 
- Bu sahələrdə əmək prosesi yaradıcı, yüksək intellektual 
xarakter daşıyır. Bu sahələr yüksək əmək tutumluğu ilə 
fərqlənir; 
- Bu sahələrdə xidmətlərin istehsalı və istehlakı zaman 
və məkan etibarilə üst-üstə düşür. Bu sahələrdə yaradılan 
xidmətləri toplamaq, onları bir yerdən başqa yerə aparmaq 
mümkün deyil. 
- Bu sahələrdə yardıcı əməyin nəticələri şəxsi istehlaka 
və qeyri-istehsal təyinatlı ictimai istehlaka xidmət edir; 
- Bu sahələrin əksəriyyəti ictimai nemətlər yaradan sahə, 
bazar mexanizminin məhdudluğu sahəsidir, Onları büdcədən 
maliyyələşdirilmə sahəsi kimi baxmaq olar. Təhsil, səhiyyə, 
mədəniyyət, müdafiə, ictimai aşayişi qorumaq və s. belə 
sahələr hesab olunur. 
- Bu sahələrin xarakterik cəhətlərtdən biri də bu 
sahələrdə istifadə olunan maddi vəsaitlərin (alətlər, 
avadanlıqlar və s.) dəyəri əməyin nəticələrinin üzərinə 
keçirilmir, tətbiq olunan əmək, yeni dəyər yaratmır. Bunlara 
baxmayaraq, 
həmin 
sahələrdə 
tətbiq 
olunan 
əmək 
qiymətləndirilir və müəyyən qiymətə malik olur. 
İctimai istehsalın bu iki sahəsinin xüsusi çəkisi 
cəmiyyətin inkişafının müxtəlif dövrlərində xeyli fərqli 
olmuşdur. Belə ki, XX əsrin əvvəllərinə qədər maddi istehsal 
sahəsinin xüsusi çəkisi xeyli yüksək idi. XX əsrin ortalarından 
başlayaraq, qeyri-istehsal sahələri sürətlə inkişaf etmişdir. Bu 
proses ictimai istehsalın humanistləşməsinin genişlənməsilə 


336 
əlaqədar idi. Bunun nəticəsidir ki, inkişaf etmiş ölkələrdə 
UDM-un 60-80%-i sosial sahədə yaradılır. 

Download 5,45 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   127   128   129   130   131   132   133   134   ...   276




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish