Азярбайъан кооперасийа университетинин дярсликляри

§2. Xidmətlərin mahiyyəti və təsnifatı 
 
Müasir dövrdə BMT-nin millətlərarası statistik hesab- 
laşmalar sistemində bütün iqtisadi sahələr (o, cümlədən maddi 
və qeyri-maddi) üç sektora bölünür. Birinci sektor təbii 
sərvətlərin hasilatı ilə əlaqədar hasilat sektoru adlanır. Buraya 
hasilat sənayesi sahələri, kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı, 
balıqçılıq sahələri aid edilir. İkinci sektora hasilat sferasının 
məhsullarını emal edən sahələr aid edilir və emal sferası 
adlanır. Üçüncü sektora (sferaya) isə xidmət sahələri aid edilir. 
Buraya həm istehsala xidmət edən, həm də qeyri-istehsala 
xidmət edən sahələr aid edilir. 
Xidmət-məqsədəuyğun əmək fəaliyyətidir ki, onun 
nəticələri insanın bu və ya digər tələbatını ödəyən faydalı təsir 
kimi təzahür edir. K.Marksın fikrincə, ―xidmət hər bir əmtəə 
kimi əməyin xüsusi istehlak dəyərindən başqa bir şey deyildir, 
lakin bu əməyin spesefik istehlak dəyəri burada ona görə 
―xidmət‖ deyilən xüsusi bir ad almışdır ki, o, bir əşya kimi 
deyil, bir fəaliyyət kimi xidmət göstərir. 
Xidmətlər (sektoruna, bölməsinə) həm maddi (istehsal 
təyinatlı), həm də qeyri-maddi (qeyri-istehsal təyinatlı) 
xidmətlər aid edilir. Maddi (istehsal təyinatlı) xidmətlər özləri 
də iki cür olur. İstehsala xidmət edənlər- bunlara istehsala 
xidmət edən nəqliyyat, rabitə, istehsal avadanlıqları, qurğuların 
və s. təmiri, istehsala xidmət edən hüquq, maliyyə-kredit 
xidmətləri aid edilir. Maddi xidmətlərin digər hissəsinə-şəxsi 
istehlaka xidmət edənlər aid edilir. Bunlara ticarət, məişət, 
ictimai-iaşə, ev avadanlıqların, cihazların təmiri və s. aiddir. 
Əvvəldə göstərildiyi kimi, istehsal təyinatlı xidmətlərin 
göstərilməsi prosesində, əsasən, yeni maddi nemətlər 

---

337 
yaradılmır, lakin mövcud olanlara dəyərin əlavə edilməsi, 
itirilmiş istehlak dəyərlərinin bərpa olunması həyata keçirilir. 
Əvvəlki cümlədə əsasən sözü ona işarədir ki, ictimai iaşə və 
məişətin bəzi xidmətləri yeni məhsulların istehsalına səbəb 
olur. Məsələn, iaşə müəsisələrində xörəklər bişirilir, bəzi 
məişət xidmətləri nəticəsində paltar, ayaqqabı tikilir, mebel 
hazırlanır və s. 
Qeyri-maddi (qeyri-istehsal təyinatlı) xidmətlər də iki 
qismə ayırırlar: şəxsi istehlak təyinatlı, ictimai istehlak 
təyinatlı. Təhsil, səhiyyə, mədəniyyət, incəsənət və s.xidmətləri 
şəxsi istehlak təyinatlı xidmətlər hesab olunurlar. 
Xidmətlərin bu kimi təsnifatı ilə yanaşı daha bir təsnifata 
da rast gəlmək mümkündür. Belə ki, funksional formalarına 
görə xidmətlər: istehsala xidmət edənlər, şəxsi istehlaka xidmət 
edənlərə və ictimai istehlaka xidmət edənlərə ayrılır. Bunları 
cədvəl şəklində aşağıdakı kimi təsvir etmək olar. 
Şəkil 20.2 

---

338 
Şəxsi və ictimai istehlaka xidmət edən sahələrin 
məcmusu sosial sahə hesab olunur. Çünkü bu sahələrin 
fəaliyyəti bilavasitə insan amilinin fəallaşmasına, insan 
kapitalının formalaşmasına səbəb olur.