Азим ҳожиев ўзбек тили сўз ясалиши

СЎЗ ТУРКУМЛАРИДА СЎЗ ЯСАЛИШИ
Ўзбек тилида сўз ясалиши ҳодисаси мустақил сўз тур- 
кумларига, мустақил сўз туркумларидан ҳам, асосан, от, 
сифат ва феъл туркумига хос ҳодисадир. Сон, олмош ва равиш 
туркумларида ҳақиқий маънодаги, тизим сифатидаги сўз 
ясалиши кузатилмайди. Масалан, сон туркумида „сўз яса- 
лиши“ деб қаралаётган ҳодиса, аслида, форма (шакл) ясали- 
шидир, яъни, мас., 
-та, -нчи
қўшимчаси билан ясалувчи 
бешта, бешинчи
кабилар сўз (сон) ясалиши эмас, балки 
соннинг маълум грамматик маъноли 
(дона, тартиб
маъноли) 
шаклидир.
Олмошлар бошқа сўз туркумига оид сўзлар ўрнида қўлла- 
нувчи сўзлар бўлганидан уларнинг ўзига хос сўз ясалиши 
тизими бўлмаслиги табиий ҳолдир.1 (Ўзбек тилида равиш 
ясалиш тизими йўқлигини юқорида кўрдик.)
Хуллас, ўзбек тилида от, сифат ва феъл туркумларига 
хос сўз ясалиши тизимлари шу тилнинг сўз ясалиши тизи- 
мини ташкил этади.
ОТЛАРНИНГ ЯСАЛИШИ
Ўзбек тилида ясама отларнинг лексик-семантик жиҳатдан 
бир неча гуруҳлари (турлари) мавжуд бўлиб, уларга оид сўз 
ясалиши типлари мажмуи от туркумига хос сўз ясалиши 
тизимини ташкил этади.
Шахс отларининг ясалиши
„Шахс оти“ бирикмаси икки хил маъно билдиради: 1) „шахс- 
нинг исми“; 2) „шахс билдирувчи сўз“ маъноси. Ана шу 
иккинчи маъносида у лингвистик термин ҳисобланади. Шу 
маъноси билан „атоқли от“га зидланади, турдош от бўлади. 
К и м ?
сўроғига жавоб бўлиши билан эса шахс отлари нарса, 
буюм кабиларни билдириб, 
н и м а ?
сўроғига жавоб бўлувчи 
сўз (от)ларга зидланади. Қиёсланг: 
муаллим, машшоқ, деҳқон,
пахтакор
(шахс отлари) — 
теша, болта, ўроқ; тош, дарахт
(асбоб-қурол, нарса отлари).
1 Булар ҳақвда махсус мақолада фикрлар айтилган. Қаранг: