Axmedova Malohat Ergashevna pedagogika nazariyasi va tarixi


Talabalarning ma’naviy sifatlari



Download 3,55 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/92
Sana30.12.2021
Hajmi3,55 Mb.
#92303
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   92
Bog'liq
Pedagogika nazariyasi va tarixi. (Pedagigika tarixi). Axmedova M

Talabalarning ma’naviy sifatlari
Axloqiilik va
Rilim H nnlikLfl
Ivinonlilik,
Madaniyatlilik.
odoblilikka  doir
liiiiiliu u iiiiiv n a
doir sifatlar
e'tiqodlilikka
ma’rifatlilikki-
sifatlar
doir sifatlar
doir sifatlar
Ezgulik,  hamdardlik,
Bilimlilik.  ilmga
Diyonatlilik.
Idroklilik.
xayrixohlik.
intiluvchanlik.
c'tiqoillilik.
nekbinlik.
vatanparvarlik.
.salohiyatlilik.
vijdnnlilik.
mehnatsevarlik.
shafqatlilik.
oqillik.  zukkolik.
ishoinivcluinlik.
ijodkorlik.
samimiylik,  saxiylik.
nialakalilik.
i .4 U >s 1 i 11 к.
ishchanlik.
sofdillik,
mahoratlilik.
lint'hlik.scvaiiik.
shinavandalilik.
sabr-qanoatlilik.
iste'dodlilik.
ом>у i.slualik.
g’ ururlilik.
go‘zallikni his
liijrihulilik.
insollilik.
millatparvarlik.
etish,  sadoqatlilik.
leranlik.
adolatlilik.
tolerantlik.
kamtarlik.
/iyraklik  va
odillik.
baynalrainallik.
andishalilik.
bos!u|.
iii.sonparvaiiik,
yaratuvchanlik  va
muloyiralilik,
halollik,
boshq.
xuslimuomalalilik,
maqsadlilik,
sharm-hayolilik,
intiluvchanlik,
g'amxo'rlik.
iflatlilik,
mehribonlik.
savobtalablik,
do'stlik va o'rtoqlik.
sabrlilik,
mardlik,  shijoatlilik,
haqgo'ylik.
intizomlilik.  qadrlilik.
ko’zi to'qlik,
munislik va boshq.
haqiqatparvarlik, 
xayrixohlik. 
himmatlilik, 
kechirimlilik va 
boshq.
T alabaiar  m a ’naviyatini  tarb iy alo v ch i  ijobiy  sifatlar  «ped ag o g ik a 
ta rix i» d a   eng  qadim gi  dav rlard an   b oshlab  yo sh   avlod  tarb iy asid a 
q o ‘llab  kelinm oqda.  T a’lim iy  v o sitalar  sirasig a  M a ’m u n   akadem iyasi 
o lim larin in g   b ir  qator  asarlari  va  Sharq  m u tafak k irlarin in g   pedag o g ik  
t a ’lim otlari  h am d a  «A vesto»dan  olingan  p arc h alarn i  kiritish  m um kin. 
M azk u r  p arch alard a   y ax sh ilik   va  y o m onlik,  h a q g o 'y lik   va  nohaqlik,
15


b ax t v a  b ax tsizlik  h aq id a bahs  yuritilgan.  In so n in g  m a ’naviy  rivojlanishi 
m asa lalarig a  Q u r ’oni  k a rim d a   ham   alo h id a  e ’tib o r  berilganki,  ularni 
o ‘rg a n ish   ta lab a  sh ax sin in g   m a ’nav iy   taraq q iy   etishi  u ch u n   m u h im  
ah am iy atg a  ega.
E sda saqlang! 
Payg‘ambarimiz  Muhammad  salallohu  alayhi  vassallam: 
«Kishi  o 'z   bolasiga  odojpdan  ko'ra  afzalroq  narsa  ato 
etolmaydi»,  deydilar.
S h unday ekan, axlo q iy  sifatlari m u kam m al b o ‘lgan in so n lar y u k sak  
m a ’n av iy atli  bo 'lad ilar.
H ay o td an   m a ’lum ki,  b eo d o b lik   bu  tu g ‘m a   x u su siy at  b o ’lmay, 
tarb iy a sizlik   m ahsulidir.  C h u n k i,  agar  bola  y o sh lig id an   b o sh lab   odobli 
in so n lar d o irasid a y ash ab   v o y a g a etsa,  u,  albatta,  odobli,  beo d o b   k ish ilar 
o rasid a  o ‘s s a -b e o d o b   b o ‘lib  tarbiyalanadi.  O dob  oddiy,  shunchaki  bir 
so ‘zday  tuyilsada,  aslida  bu  s o ‘z  zam irida  k atta  m a ’no,  k en g  k o ‘lam dagi 
insoniy  fazilatlar jam u ljam d ir.
X alq im iz ta rix ig a n azar tash lasak , u lu g ‘  k ish ila r o 'z la rin in g  chuqur 
v a   k en g   bilim i  b ilan g in a  em as,  balki  od o b -ax lo q i  b ilan   ham   elu  y u rtd a 
e ’tib o r to p g an in i  k o ‘ram iz.
P a y g ‘am b arim iz M u h am m ad  salallo h u  alayhi v assallam  m u su lm o n  
olam ida  o ‘zin in g   axloq v a   o d obi  bilan  ibrat  b o ‘lgan  buy u k   shaxs.  U n in g  
ibratli  ax loq-odobi  a w a lo   o ‘z  oilasi,  qolaversa,  atro fd ag i  insonlar  orasi, 
o ‘zi  y ash ag an   ja m iy a td a   y o rq in   n am o y o n   b o ig a n .  U n in g   u ch u n   axloq 
h ay o tn in g   asosiy  m azm u n in i  tash k il  etgan.  U   h a m ish a  halolligi,  pokligi, 
ax lo q -o d o b i  b ilan   b arch ag a  ib rat  b o ‘ lib  yashagan.  K a m b a g ‘a llar h o lid an  
x ab ar  olgan,  q arz d o rla m in g   qarzini  t o ‘lagan,  m eh m o n n i  qadrlagan, 
m u h to jlarg a  k o ‘m a k   bergan.  0 ‘zini  doim o  x o k iso r  tutgan,  m aqtanish, 
m an m an lik ,  q a h r-g ‘azab  b ilan  m u o m ala  qilish k ab i n u q so n lard an  u zo q d a 
b o ‘lgan.  X ullas,  o ‘zin in g   b arch a  o lijanobliklari  h a m d a  y u k sak   m a ’naviy 
fazilatlari  bilan in so n lar q alb id an  ab ad iy   o 'rin   olgan.
P ed ag o g ik a  tarixini  o ‘q itish d a  talab alarn in g   m a ’n av iy   sifatlarini 
tarb iy a lash g a  b o ‘lgan  eh tiy o jn i  h iso b g a  o lg a n   h o ld a   y an gidan-yangi 
m an b alarg a  m u ro jaat qilish  zaruriyati y u z ag a keldi.  Shu zaru riy at tufayli 
«P ed ag o g ik a  tarixi»  kursi  m azm u n in i  ta lab a larn in g   m a ’naviy  sifatlarini 
tarb iy a lash d a  xiz m a t  q iladigan  o ‘quv  m ateriallari  bilan  b o yitish 
m aq sad id ag i  izlan ish lar  o ‘z   aksini  topdi.  Ja h o n   x alq lari  m adaniyatining
16


riv o jla n ish id a  S harq  m utafakkirlari,  u la rn in g   m a ’naviy  m ero si  m uhim  
ah am iy at  kasb  etm oqda.  D u n y o   x alq larin in g   falsafiy  v a   d id ak tik   fikrlari 
riv o jid a  S harq allo m alarin in g  qarashlari  alo h id a  ah am iy atg a  ega.  C hunki 
u lar  o ‘z  faoliyatlari  d av o m id a  ilm -fan n in g   tu rli  so h ala rid a  buyuk 
kash fiy o tlar qilganlar,  o lam shum ul  iz qoldirganlar.
IX   asrd an   b o sh lan g a n   m a d a n iy -m a ’rifiy  y u k salish   b ir  n echa 
asr  dav o m   etib,  b u   d av r  tarix d a   «S harq  U y g 'o n is h   davri»  n om i  bilan 
m ashhurdir.  B u   h a q d a  q a to r  ta d q iq o tla r  y aratilib,  u lard a  qom usiy 
allo m alarn in g   p ed ag o g ik a ,  x u su san   m a ’n av iy -ax lo q iy   ta rb iy ag a  oid 
t a ’lim otlari  ilm iy ta h lil  etilgan.
B a ’zi  ta d q iq o tlard a   S harq  a llo m alarin in g   m a ’naviy  m ero si  h aq id a 
q im m atli  m a ’lu m o tlar  m avjud.  M asalan,  S .H asan o v   o ‘z  tad q iq o tlarid a 
X o razm n i  an tik   d av r  va  o ‘rta  asrlarda  riv o jlan g an   fan  va  m ad an iy at 
o ‘c h o g ‘i  sifatid a  M isr,  Iroq,  E ron,  X itoy,  H in d isto n ,  Y unoniston  v a  R im  
b ilan  b ir q ato rg a q o 'y a d i.
E ram izd an  a w a lg i V I v a  eram izn in g   I  a srid a Q o ‘y q irilg an   q a l’ada 
ra sad x o n a   m av ju d   b o ‘lgan,  « S ab r  -   q u v o n c h   k aliti» ,  «B ilim   olish: 
d astlab   achchiq,  natijasi  shirin»,  « O lijan o b lik  k aliti-b ilim »   kabi  y o zu v lar 
b itilg an   k u lo lch ilik   b uyum lari  topilgan.  X o ra z m   tili  arab  v a   fors  tillari 
k abi X III a sr ox irig ach a o 'z  ah am iy atin i saq lab  kelgan.  Sharqshunos  olim
A. A .F rey m an  ta ’k id lag an id ek , x o razm  tili X III-X IX  asrlard an  k ey in  t o ‘liq 
tu rk iy   b o ‘lgan.  B u ja ra y o n   x alq n in g   b ilim ,  m a ’rifa tg a   in tilish id a  y u k sak  
ah am iy at kasb  etgan,  o 'z  n av b atid a,  d av latn in g  g u lla b -y a sh n a sh ig a  t a ’sir 
k o ‘rsa tg a n 16.
IX -X V   asrlard a  «T uronzam in»,  «T u rk isto n » ,  « M o v arounnahr» 
n o m lari  bilan  tarix d a   m a sh h u r  b o ‘lgan  q u d ratli  d av lat  x alq lari  ja h o n  
ilm -fan i  v a   m adaniyati  taraq q iy o tin in g   o ld in g i  saflarida  tu rish   baxtiga 
sazo v o r b o ‘ldi.
P rezid e n t  Islom   A b d u g ‘an iev ich   K arim o v n in g   « 0 ‘zb ek isto n  
b uy u k   k e lajak   sari»  n o m li  kito b id ag i  s o ‘zlarg a  e ’tib o r  qaratam iz, 
« M a ’n av iy atn i  m u stah k am lash   u c h u n   m e h n a t  v a   m a b la g ‘ni  ayash 
o ‘z  k e la ja g ig a   b o lta  u rish   dem akdir.  V atan  v a   ja h o n   m adaniyatining, 
ad ab iy o t v a  sa n ’a tning y u tu q lari h ar  bir o ila g a  etib  bo rish  u ch u n  o ilaning 
m o d d iy   t a ’m in lan g an lig id a n   q a t’iy  n azar  q u la y   sh aro itlar  y a ratish   talab
16  H asan o v   S.  X o razm   m a 'n a v iy a ti  d a r g 'a
B.  45.
17


etiladi,».  D em ak,  b arch a  sohada,  shu  bilan  birga p ed ag o g ik a tarix id a ham  
x uddi  shunday  sh aro itlar  y aratish   talab   etiladi.  B iz  p ed a g o g ik a  tarixini, 
m a ’n a v iy -m a ’rifiy  qad riy atlarn i,  o ‘zligim izni,  m illiy  k e c h in m alarim izn i 
m u staq illik   sharofati tu fay li  an g lab   etdik.
D astlab   p e d a g o g ik a  ta rix id a n   1973  yil  K .  N .  K onstantinov, 
M .  F.  S h ab ae v alar  to m o n id a n   « p ed ag o g ik a  tarix i»   fan in in g   dasturi 
tuzildi.  D astu r  asosida  d arslik   y a ratish   ehtiyoji  paydo  b o ‘ldi  v a  o ‘quv 
q o ‘llanm asi  yaratildi.  Q o ‘llan m a d an   1976  y ilg ach a  « p ed ag o g ik a  tarixi» 
fanini  o ‘qitish   u ch u n   o ‘rta  v a  oliy  t a ’lim   m u assasalarid a  darslik   sifatida 
fo ydalanildi.  B iroq,  q o ‘llanm ani  o 'z b e k   tiliga tarjim a q ilish g an d a t a ’lim - 
tarb iy a ta rix ig a  ju d a   kam   o ‘rin  b erilg an lig i  ayon  b o ‘ldi.  1985  y ilg a kelib 
M .  F.  S habaeva  tahriri  ostida  «P ed ag o g ik a  tarix i»   darsligi  yaratildi. 
D arslik  29  bob,  491  sahifadan  tashkil  topgan  b o 'lib ,  b iro rta m avzu  Sharq 
m u tafak k irlari t a ’lim otiga b a g 'ish la n m a g a n   edi.
1990  y ild a akadem ik  S.  R ajab o v n in g   «X alq  m aorifi  va p ed ag o g ik a 
fan in in g   b u yuk  allo m alari»   kitobi  n ash r  etildi.  U n d a  faqat  g ‘arb  v a   rus 
o lim larig a  e ’tib o r  q aratilg an   b o ‘lib,  ayn an   ular Ya.  A.  K om enskiy,  K.  D. 
U shinskiy,  L.  N.  Tolstoy,  A.  V.  L unacharskiy,  N .  K.  K rupskaya,  A.  S. 
M akarenko  v a   birgina  S harq  olim larid an   H.  H.  N iy o z iy   faoliyati  tahlil 
qilingan  edi.  S obiq  sh o 'ro la r  tu zu m i  d av rid a  p ed ag o g ik a  oliy  o ‘quv 
yurtlarida,  p ed ag o g ik a  tarixi  so h asid a  fao liy at  o lib  b o rg an   olim larim iz 
d astur  v a  darslik lar  y aratish d a ju d a   o g ‘ir,  sinovli,  m u rak k ab   v azivatni 
b o sh id an   o ‘tkazdilar.  K o ‘rin ib   turibdiki,  asrlar  o sh a   h a r  xil  sitam larni 
b oshidan о ‘ tk azib  o m o n q o lg an , b iz g a c h a etib  k e lg a n m illiy  qadriy atlarim iz, 
m a ’nav iy atim iz,  m adaniyatim iz,  ilm -m a ’rifat,  sh u n in g d ek   ped ag o g ik a 
tarixi  fani  m u staq illik   sharofati  b ilan  yan g id an   rivoj  to p a   boshladi.  1993 
y ilg a  k elib   p ro fe sso r  K.  H o sh im o v   v a  b o sh q alar  to m o n id an   oliy  t a ’lim  
m u assasalari u ch u n  « M a o rif v a  p ed a g o g ik a tarix i»  dasturi yaratildi. U nda 
ja m i  46  soat  m a ’ruza,  38  soat  am aliy  m a sh g ‘u lo tlar  b o ‘lib  eng  qadim gi 
t a ’lim -tarb iy a ta rix i («A vesto»)ga 2 soat,  Sharq m u tafak k irlari ta ’lim otiga
4  soat  ajratilgan,  M a ’m u n   ak a d em iy asig a u m u m an  so a t ajratilm ag an   edi.
D astu rn in g   ichida  shunday  ju m la la r  bor:  «U shbu  reja  tax m in iy  
b o i i b ,  m avzu  n o m larin i  o ‘zg artirish g a  h am d a  tan q id iy   y o n d ash ish g a 
ruxsat  etiladi».  Shu  b o isd an   ham   p ed ag o g ik a  ta rix ig a   hali  ehtiyoj 
m av ju d lig i  aniqlandi.  K o ‘rin ib  tu rib d ik i  uzoq v a  boy tarix g a  eg a b o ‘lgan 
M arkaziy  O siyo xalqlari o 'z in in g  ta ’lim -tarb iy a  ta rix ig a oid boy m erosini
18


y aratib ,  takom illashtirib,  av lo d lard a  m ehr-oqibat,  saxovat,  x ushhulqlik, 
d o ‘stlik.  in so n p arv arlik  kabi m a ’naviy  sifatlarni  tarb iy alab   kelgan.
X a lq im iz y aratg a n   m a ’rifiy  fikr  sarch ash m alari  q ad im -q ad im larg a 
borib  taqaladi.  « P ed ag o g ik a  tarixi»  kursi  m ateriallari  talab alarn in g  
u m u m p ed ag o g ik   bilim   darajasini  k e ngaytiradi,  p e d a g o g ik -m a ’naviy 
m e ro sim iz g a to ‘g ‘ri  m u n o sab atd a  b o ‘lishga  im k o n   yaratadi.  B iz  k ey in g i 
y illard a y aratilg a n  darsliklarni  bunga m isol  q ila olam iz.
«P ed ag o g ik a  
tarixi»ni 
o 'q itis h d a  
a v v a lo m b o r 
talab alarg a 
o ‘z b e k   m illiy  t a ’lim   tarbiyasi  a n ’analari  tarix in i  o ‘rgatadigan  d arslik  
y a ra tish n i  pro fesso rla r  K.  H oshim ov,  S.  O chil  ta k lif q ildilar  v a   b o sh lab  
berdilar.  U lar  1995  y ild a   « O 'z b e k   p edagogikasi  a n tologiyasi»  (1-jild) 
d arslig in i  yaratdilar.  1996  yili  T.  N.  Q ori  N iyoziy  nom idagi  0 ‘zb ek isto n  
P ed ag o g ik a  fanlari  ilm iy  tadqiqot  instituti  professor  A .Z unnunov 
rah b a rlig id a  « 0 ‘rta  O siy o d a  pedagogik  fikr  taraqqiyotidan  lavhalar» 
o ‘q u v   q o ‘llanm asi,  1997  yil  profcssorlur  ().  I lasanbneva,  J.  H asanbaev,
H.  H o m id o v   to m o n id an   «P edagogiku  Uirixi»  darsligi  yaratildi.  1999 
y ilg a  k elib ,  « 0 ‘zb ek   p edagogikasi  a n to lo g iy asi» n in g   2-jildi  pro fesso rlar
S.  O chil,  K.  H o sh im o v   to m o n id an   nashr  etildi.  lia r   ikkala  antologiyada 
ham   t a ’lim -tarbiya,  m a ’n av iy at  va  m irrifu tn in g   rivojlanish  bosqichlari 
b o ‘y ic h a  U y g 'o n ish  davri,  Sharq  allom alari, jad id lar,  sobiq sh o ‘ro tuzim i 
v a   n ih o y at,  m u staq illik   davridagi  pedagogika  ta 'lim o tla ri  o ‘z  ifodasini 
topgan.
0 ‘zb ek isto n  
R espublikasi 
F anlar 
akad em iy asi 
akad em ig i 
M .X a y ru llaev   « 0 ‘rta  O siy o d a  IX -X II  asrlard a  m ad an iy   taraqqiyot», 
« O ’rta O siy o d a ilk  U y g ‘onish davri m adaniyati», « 0 ‘tm ish m u ta fa k k irla ri 
ta ’lim -tarb iy a  haqida»  kabi  tarixiy  pedag o g ik   asarlari  h am da  1999  y ild a 
M .X ay ru llaev   tahriri  ostida  y aratilg an   « M a’n av iy a t  y u ld u zla ri»   kitobi 
p ed a g o g ik a  tarix in in g   riv o jlan ish ig a  m anba  b o ‘lib  x iz m at  qildi.  B u 
kitob  IX  a srd an  X X  asr b o sh ig ach a  M arkaziy  O siy o d a yashab  ijod etgan 
k o 'p la b   ajd o d larim iz  hayoti  h aqida  m a 'lu m o t  berib,  u larn in g   qiyofasini 
nam o y o n   etishi  b ilan   « P edagogika  tarixi»  fan ig a  m uhim   h issa  q o ‘shdi.
2 0 0 0  y ilg a  k elib  A. Z unnunov, M.  X ayrullaev, B. T o‘xliev, N. H atam o v lar 
to m o n id a n   o liy   t a ’lim   m u assasalari  u ch u n   « P e d ag o g ik a  tarixi»  darsligi 
y aratildi.  « P e d a g o g ik a ta rix i»   fanini  o ‘q itish d a m u n o sib  h issasini q o ‘shib 
k elay o tg an   olim larim iz  pro fesso rlar  A.  Z unnunov,  S.  N ishonova,  K. 
H oshim ov,  S.  O chil,  J.  H asanboev,  O.  H asan b o ev a,  H.  H o m id o v lar
19


sh o ’ro lar  tu zu m i  davrida  « p ed ag o g ik a  tarix i»   fanini  o ‘q itishning 
m u am m oii  h o latlarin i  tahlil  etdilar,  bir  qancha  yan g ilik larn i  olib  kirdilar. 
M u staq illik k ac h a  b o ‘lgan  d av rd a  olim larim iz  «ped ag o g ik a  tarixi»ni 
o ‘qitish  u ch u n   94  so at  ajratilg an lig i,  shun d an   6  soat  M arkaziy  O siyo 
olim lari  hay o ti  va  fao liy atig a  b a g ‘ishlangan,  qolgan  so atlar  esa  R o ssiy a 
va  Y evropa  m u ta fak k irlarin in g   t a ’lim -tarb iy a  g 'o y a la ri  y o ritilg an lig in i 
e ’tiro f etadilar.
i:
S harq  m in g lab   daholarni  etishtirgani.  ja h o n   tsiv ilizatsiy asin in g  
bugungi ta ra q q iy o tig a ta m a lto s h in iq o ‘yganligi hech k im g a s ire m a s .B u la r 
h aq id a  b iz  qism an  m a ’lu m o tg a  egam iz.  S hunday  m u tafak k irlar  borki, 
u la r to ‘g ‘risid a hatto tasav v u rg a ham   ega  em asm iz.  U shbu  q o 'lla n m a  shu 
y o ‘n alish g a xizm at  qilib.  b u g u n g ach a  talab alar  nigohidan  d eyarli  p inhon 
yotgan  ajd odlarim iz,  allo m alar  hayoti  va  ijodinin  y oritishga,  ilm -fan  v a 
m adaniyat  olam iga  m unosib  hissa  bo*lib  q o 'sh ilad i.  4
Tayanch  tu sh u n ch alar: 
M a'naviy  sifat,  m illiy  madaniyat,  aql-idrok,
iste'dod,  tajriba.  faoliyat,  qadriyat,  kamolot

Download 3,55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   92




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish