20-nchi yillaridayoq vujudga keltirgan bo‘lsa ham, uning asarlari butun umri davomida
ma'lum bo‘lmasdan qola berdi. Faqatgina umrining oxiridagina, ya'ni 50-yillarda u tan olindi.
1848 yil inqilobining mag‘lubiyati, germaniyadagi yangi iqtisodiy va mafkuraviy vaziyat,
umidsizlik kayfiyatlari, afsus-nadomat, bo‘g‘iq va umidsizlik muhiti Shopengauer falsafasi
g‘oyalarini qabul qilish uchun qulay sharoit yaratdi.
Shopengauer falsafiy sistemasi asosida o‘zining to‘rt ko‘rinishida yoki ildizida borliqning
va bilishning umumiy qonuni sifatida namoyon bo‘ladigan aprior
yetarli asos qonuni yotar
edi: tashkil topish asosi qonuni yoki sababiyat (fizik asos), bilish asosi qonuni (mantiqiy
asos), borliq asosi qonuni (matematik asos) va faoliyat asosi qonuni yoki tamoyiliy asos
(axloqiy asos).
yetarli asos qonuni bilish ob'ektlari o‘rtasida bo‘lishi mumkin bo‘lgan barcha
munosabatlarni belgilab beradi. Bilish ob'ektlari ma'nosi ostida faylasuf
tasavvurlarni
tushunadi: «Sub'ekt uchun ob'ekt bo‘lish va bizning tasavvurlarimiz bo‘lish - bu bir xil
narsaning o‘zidir»
180
. Tashqi dunyoning voqyeyligi haqidagi falsafiy bahsni Shopengauer
«telbalik» hisoblaydi: «Ashyolar mavjudligini o‘zini va boz ustiga ularning bizning
ongimizdan tashqarida va undan mustaqil borligiga yo‘l qo‘yish – haqiqatan
be'manilikdir»
181
.
Olam tasavvur sifatida faqat sub'ekt uchun faraz qilinadi va o‘ylanadi. Tasavvur sifatidagi
olam haqidagi ta'limotda Shopengauer Kantga ergashadiki, uning uchun tashqi dunyo sub'ekt
uchun nodir hodisa bo‘lib tuyuladi, ya'ni sub'ektning olam haqidagi tasavvuri sifatida. Biroq,
Kant bu dunyoning mavjudligini o‘zini «narsa o‘zida» sifatida tan olar ediki, albatta, ular
o‘zlaricha qanday ekanliklarini biz bila olmaymiz va ular to‘g‘risida biz faqat o‘zimizning
tasavvurlarimizga ko‘ra hukm yurita olamiz. Kantning agnostitsizmini bartaraf etishga
uringan Shopengauer shunday xulosaga keladiki, «narsa o‘zida»
iroda (xohlash) dan o‘zga
narsa emas.
Shunday qilib, Shopengauer fikricha, olam faqat tasavvur sifatidagina emas, balki iroda
sifatida ham mavjud.
Iroda bu «butun borliqning voqyeyligi»,
«yagona haqiqiy voqyeylik»,
«butun tabiat o‘zagi», «olam qalbi», «butun hodisalarning umumiy asosi», «yagona birlamchi
asos va metafizik ibtido» dir. Shopengauerning iroda haqidagi tasavvuri inson ongining
namoyon bo‘lishi emas, balki butun olamning ichki tuzilishiga va ayrim olingan hodisaga xos
bo‘lgan qandaydir irratsional, ongsiz ijodiy kuchdir. Faqat
insongina emas, balki
har qanday
Do'stlaringiz bilan baham: