Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida

 
4-bob. HOZIRGI ZAMON, O‘ZBeKISTON VA FALSAFIY BILIMLARNI  
YaNGILASh MUAMMOLARI 
 
1-§. Dunyo va hozirgi davr falsafasi 
 
Falsafaning umumiy va alohida rivojlanish qonuniyatlari 
Biz,  falsafa  ijtimoiy  ong  va  tarixiy  davrning  o‘zini  tushunish  shakli  ekanigi  to‘g‘risida 
gapirib o‘tdik. Bu biron bir falsafiy tizimni tarixiy kontekstga murojaat qilmay turib,  biroq 
o‘zidan  o‘zi  va  uni  yaratuvchisining  shaxsiy  hayoti  orqali  tushunib  bo‘masligini  anglatadi. 
Tarix  boyligi  bo‘lgan  har  bir  falsafa  ikki:  umumbashariy,  universal  va  alohida,  mahalliy 
(lokal) komponentlardan iborat. Boshqacha aytganda, falsafiy tizimlar o‘z davrining, ma'lum 
tarixiy  vaziyat  va  madaniyatning  mahsuli  hisoblanadi.  «Falsafaning  ma'lum  obrazi,  -  deb 

---

yozgan  edi  Xegel,  -  u  qaysi  xalq  orasida  mavjud  bo‘lsa,  ularning  ma'lum  obrazi  bilan, 
ularning  davlat  tuzilishi  va  boshqaruv  shakli  bilan,  ularning  ma'naviyati,  ijtimoiy  hayoti, 
mahorati,  odati  va  yashash  qulayliklari  bilan,  ularning  urinishlari  va  san'at  hamda  fan 
sohasidagi  ishlari  bilan,  ularning  dini,  harbiy  qismati  va  tashqi  munosabatlari  bilan,  ushbu 
ma'lum  prinsip  o‘z  kuchini  namoyon  qilgan  davlatning  halokati  bilan,  oliy  prinsip 
tug‘iladigan  va  rivojlanadigan  yangi  davlatning  vujudga  kelishi  hamda  ilgari  qadam  bosishi 
bilan hamohangdir»
10 
. 
Falsafiy  tizimlarni  makon  va  zamon  o‘lchovida  ko‘rib  chiqib,  ularning  mintaqaviy  va 
vaqtli,  davriy  xususiyatlarini  ajratish  mumkin.  Faylasufona  fikr  yuritishning  turli  usullari  va 
ularga  tegishli  falsafiy  tizimlarda  nafaqat  tarixiy  davr  va  global  jarayonlar,  ya'ni  ijtimoiy 
mehnat  taqsimoti,  agrar-an'anaviy  hayot  tarzi,  sanoatlashish,  jahon  urushlari,  ekologik 
bo‘hron  yoki  informatsion  jarayonlarning  kuchayishi  kabilarni,  balki  mazkur  mintaqada 
yashayotgan  xalqlarning  madaniyat,  mentalitet  va  hayot  tarzi  bilan  bog‘liq  mintaqaviy 
xususiyatlarining ham izi bo‘ladi. Falsafiy dunyoqarash va atrof muhitga munosabat, qadriy 
yo‘nalishlar  hamma  yerda  mutlaqo  bir  xil  bo‘lishi  mumkin  emas.  Butun  insoniyat  tarixi 
mobaynida G‘arb va Sharq falsafiy tizimlari o‘zining mavjud xususiyatlari va tafovutlari bilan 
farqlanadi.  Ushbu  dixotomiya  doirasida  biz  u  yoki  bu  sivilizatsiya  xususiyatlariga  bog‘liq 
milliy-mintaqaviy (hind, xitoy, arab, lotin amerikasi, afrika, rus va boshqa) falsafa to‘g‘risida 
gap yuritamiz.