Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida



Download 2,69 Mb.
Pdf ko'rish
bet117/290
Sana30.12.2021
Hajmi2,69 Mb.
#94908
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   290
Bog'liq
falsafa

G‘arb  falsafasiga  nisbatan  bo‘lgan  munosabat  mohiyat  jihatdan  o‘zgarishga  duchor 
bo‘ldi.  Agar  ilgarilari  yevropa  falsafasi  hind  «ruhiga»  qarama-qarshi  turgan  «utilitar 
pragmatik»  sifatida  kamsitilgan  bo‘lsa,  endilikda  G‘arbning  falsafiy  maktablariga 
yo‘naltirilgan  asarlar  paydo  bo‘la  boshladi.  Biroq  g‘arb  «namunasi»  tarafdorlari  hozirgi 
zamon  Hindiston  falsafasining  xususiyatlarini  ifodalamaydilar.  Radxakrishnaning  qayd 
etishicha:  «Hind  falsafiy  doiralarida  an'anaviy  ta'limotlarga  g‘arb  tafakkuri  ta'sirida  kelib 
chiqqan  g‘alayonlar  davom  etmoqda…  Ba'zi    faylasuflar  hind  an'analarini  rad  etib,  G‘arb 
g‘oyalarini  qabul  qildilar,  ammo  …  bu  faylasuflar  na  hind  falsafasiga,  na  G‘arb  falsafasiga 
qandaydimr chuqurroq ta'sir o‘tkaza olmadilar»
227

Hind  falsafasida  aqliy  yo‘nalish  va  insonparvarlik  tamoyillari  kuchayadi. 
Ratsionalizmning  mustahkakmlanishi  50-nchi  yillarning  oxiri  60-nchi  yillarning  boshida 
sezilarli  darajada  bo‘ldi.  Insonparvarlik  tamoyillarining  kuchayishiga  kelsak,  buni  B.K.Lal 
quyidagicha  ifodalagan  edi:  «Hindistonning  barcha  hozirgi  zamon  mutafakkirlari  «ma'lum 
ma'noda insonparvardirlar», ularga xos bo‘lgan «bizning kunlardagi insonparvarlik muayyan 
ma'no kasb etgan – bu ilmiy insonparvarlikdir»
228

Sarvepalli  Radxakrishnaning  «abadiy  din»  sistemasi.  XX  asr  Hindiston  falsafasining 
yetakchi faylasuflaridan biri bo‘lgan S.Radxakrishnan (1888-1975) fikricha, Hindiston uchun 
yangi falsafa kerak edi. U zamon bilan hamnafas bo‘lmog‘i zarur edi.  
Yangicha  yondashishning  belgilovchi  qoidasi  falsafa  bilan  dinning,  mistitsizm  bilan 
fanning birligi  haqidagi qarash edi. Hozirgi zamon yangi falsafasining va fanning bir-biriga 
muvofiqligi «dinni fan ruhi bilan bir qatorga qo‘yish» ma'nosini angtalar edi. 
Radxakrishnan sistemasining markazida – «universal din» qoidasi yotar edi. Faylasufning 
qayd  etishicha,  insoniyat  jamiyati  ham  xuddi  insoniy  mavjudotlarga  o‘xshab,  e'tiqod  bilan 
yashaydi va u o‘lsa, u ham barham topadi. Shunday savol tug‘iladi: hozirgi zamon dinlaridan 
qaysi  biri  «insonning  yengib  bo‘lmas  ehtiyojini»  qondirishga  da'vo  qilishi  mumkin? 
Radxakrishnan  fikricha,  ularning  barchasi  taassub  va  o‘zgarmas  aqidalar  bilan  sug‘orilgan 
bo‘lib,  xurofotni  targ‘ib  qiladi  va  dushmanlik  to‘siqlari  bilan  bir-birlaridan  ajralgandirlar. 
Bunday sharoitda xudosizlik  (ateizm) aqidasining o‘sishi tabiiydir.  
Din  vazifasini  Radxakrishnan  inson  shaxsini  ulug‘lashda,  uning  ichki  uyg‘unligini  qayd 
etishda,  uning  his-tuyg‘usini  qadr-qimmatiga  yetishda  ko‘radi.  Ayni  holda  hozirgi  zamon 
                                                 
227
 Radkhakrishnan S. Occasional Speeches and writings, series 3, july 1959- May 1962, Delhi, 1963, p. 258-
259. 
228
 Lal B/K/ Contemporary Indian Philosophy. Delhi Voranasi – Patna, 1978, p. XIX. 


diniy  aqidalari  ichki  qarama-qarshiliklarni  keltirib  chiqaradi,  ilohiylikni  yerdagi  hayotga, 
ruhni badanga qarshi qo‘yib inson hayotini ikkiga bo‘ladi va bu bilan insonparvarlikka nizo 
soladi.  «Universal  din»  qotib  qolgan  diniy  aqidalarga  nisbatan  alternativ  sifatida  xizmat 
qilishi  lozim.  «Abadiy  din»  ning  insonparvarligi  markaziy  o‘ringa  inson  muammosini 
qo‘yadi. Radxakrishnan inson tabiati ko‘p qirra ekanligini tan oladi. Mutafakkir fikricha, «har 
bir  odamda  qandaydir  ilohiylik  bor»,  inson  «uning  qadriyatlarini  tan  olish  bilan  birga  –  yer 
yuzidagi ilohiylikning eng muayyan ravishda gavdalanishidir»
229
.  
Radxakrishnan  axloq  muammosiga  muhim  ahamiyat  beradi.  Uning  mohiyatini  shunday 
ifodalash mumkin: diniy aqida va insonning hatti-harakati hamisha «hamrohlikda boradi». Bu 
shunday  ma'noni  anglatadiki,  «universal  din»ga  «universal  axloq»  muvofiq  kelishi  lozim. 
Uning  shakllanishiga  jamiyatni  turli  tabaqalarga,  kastalarga  bo‘linganligi,  milliy  va  diniy 
to‘siqlar  halaqit  beradi.  Faqat  mehr  va  muhabbat  va  zo‘rlik  ishlatmaslikni  ifodalovchi 
«ma'naviy zaxira» gina «yangi tur» dagi kishini shakllanishini ta'minlashi mumkin. 
«Universal  din»  ga  «universal  falsafa»  muvofiq  keladi.  Faylasuf    yozgan  edi:  «mening 
asosiy  bosh  vazifam  barcha  mamlakatlar  va  madaniyatlarda,  Upanishda  payg‘ambarlari  va 
Budda,  Aflotun  va    Plotinda  topish  mumkin  bo‘lgan  yagona  abadiy  va  umumiy  falsafa 
borligini  isbot  qilishdir»
230
.    Ushbu  falsafaning  maqsadi  shunga  kelib  yakunlanadiki,  «biz 
mansub  bo‘lgan  dunyoni  tushuntirish»,  «mavjudlik  asosida  yotgan  haqiqat»  ni  topish, 
koinotni  ilm-fanga  o‘xshab  qismlarini  emas,  balki  butuncha  tushunish,  va  nihoyat,  «hayot 
yo‘ldoshi»  bo‘lish  va  voqyeylikning  namoyon  bo‘lishining  turli  jihatlarini  uyg‘unlikka 
keltirish» dir.  
Birlamchi  borliq  sifatida  faylasuf  ilohiy  ruh  yoki  Braxmanni  tushunadiki,  unga  nisbatan 
atrofdagi voqyeylik hosila sifatida maydonga chiqadi. Dunyo  faqat Mutlaqning ifodasi bo‘lib, 
Mutlaqning o‘zi yoki uning nusxasi emas. Radxakrishnanning bilish nazariyasida sub'ektning 
ob'ektga bo‘lgan munosabati haqidagi masala chetlab o‘tiladi. Insonning oliy bilish qobiliyati 
uch  xil  ko‘rinishdan  tarkib  topadi:  hissiy  qabul  qilish,  mantiqiy  fikrlash  va  ruhiy  intuitsiya. 
Faylasuf  aqlni  «ruhning  asbobi»  bo‘lib  xizmat  qilishligini  nazarda  tutib  uning  vazifasini 
chegaralab qo‘yadi. U bilish nazariyasining eng muhim tushunchasi sifatida intuitsiyani e'lon 
qiladi.  Intuitsiyani  ta'riflab,  Radxakrishnan  qayd  etgan  edi:  «Zehn  ob'ektning  tashqi 
xususiyatlari haqida xabar yetkazgan, aql esa ob'ekti qarshisida undan umumiyroq hodisaning 
ayrim  voqyeasi  sifatida  namoyon  bo‘lsa,  u  aql  qonunini  tushuntirib  yetadi,  intuitsiya  esa 
ob'ektning qanchalik chuqurligi, ahamiyati va xususiyati haqida tasavvur beradi»
231


Download 2,69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   113   114   115   116   117   118   119   120   ...   290




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish