Axmedov bekzod

Readaptatsiya  -  organizm  funksiyalari  va  strukturasining  tashqi  muhit 

sharoitlariga qayta moslashish jarayoni [3]. 

Sportchi  deadaptatsiyadan  keyin  qaytadan  oldingi  sharoitda  mashq  qila 

boshlasa, unda ayni sharoitda jismoniy ish bajarishga moslashish kuzatiladi, ya’ni 

readaptatsiya hosil bo‘ladi. 

Readaptatsiya  organizmning  sharoit  omillariga  moslashishi  turg‘un 

holatdagiga  nisbatan  to‘liq  bo‘lmagan  va  to‘liq  moslashish  bosqichlari  orqali 

---

 

18 

shakllanadi. 

Readaptatsiyaning  shakllanishi  uchun  adaptatsiya  shakllanishiga  nisbatan 

ancha  qisqa  muddat  kerak  bo‘ladi.  Chunki  readaptatsiya  yo‘qola  boshlagan 

adaptatsiya mexanizmining tiklanishi asosida yuzaga keladi [7,76]. 

Deadaptatsiya  -  moslashish  reaksiyalarining  erishilgan  darajasini  saqlash 

uchun yetarli bo‘lmagan, kam hajmli ishlar bilan shug‘ullanish yoki mashq qilishni 

butunlay to‘xtatish adaptatsiyaning yo‘qolishiga, ya’ni deadaptatsiyaga olib keladi. 

F.Z.Meyerson (1986) fikriga ko‘ra, deadaptatsiya - organizmning ishlatilmaydigan 

strukturalami  yo‘qotishdagi  ajoyib  qobiliyatidir.  Bo‘shalgan  bu  strukturalar 

organizmning boshqa sistemalari uchun zarur bo’lmadi, natitez muhit ta’sirida bir 

adaptatsiyadan  boshqasiga  o‘tiladi.  Bunda  adaptatsiyaning  aksincha  rivojlanishi 

ta’minlaydigan  mexanizmlar  ichida  RNK  va  oqsillar  sintezining  pasayishi  va 

strukturalar  parchalanishiga  ixtisoslashgan  mexanizmlami  farqlash  kerak  bo‘ladi 

[3,42,74].  

Mashq  qilish  to‘xtatilganida  yoki  ish  hajmi  juda  pasaytirilganida 

deadaptatsiya  jarayoni  ancha  tez  rivojlanadi.  Lekin  uning  tezligi  adaptatsiyaning 

shakllanish  tezligidan  ancha,  taxminan  1,5-3  marta  sekin  bo‘ladi.  Yana  shuni 

aytish  kerakki,  adaptatsiyali  qayta  qurilishlarning  aksincha  rivojlanishi  bir  tekis 

bormaydi:  mashq  qilish  to‘xtatilganidan  keyin  bir  hafta  davomida  funksional 

zahiralar  ancha  kamayadi,  keyin  deadaptatsiya  jarayoni  sekinlashadi.  Shu  bilan 

birga  adaptatsiya  qanchalik  tez  shakllansa,  erishilgan  darajani  ushlab  turish 

shunchalik qiyin boiadi va tez yo‘qoladi. Bu qonuniyat odam organizmining turli 

a’zolari  va  funksional  tuzilmalari  uchun  umumiydir.  Masalan,  mashq  qilish 

to‘xtatilganidan  keyin  maksima  kuchning  kamayishi  adaptatsiya  shakllanishining 

muddati  bilan  bevosita  bog‘liq  bo‘ladi.  Ma’lumki,  kuchni  rivojlantirishga 

qaratilgan  mashq  qanchalik  shiddatli  va  qisqa  muddatli  boisa,  muntazam  mashq 

qilish  to‘xtatilganidan  keyin  so‘nish  davri  ham  shunchalik  tez  bo‘ladi. 

Chidamlilikning  ayrim  qismlari  ikki  oylik  maxsus  tayyorgarlik  to‘xtatilganidan 

keyin  1,5  oy  davomida  oldingi  darajaga  qaytishi  mumkin.  Mashq  qilishni  to‘g‘ri 

uyushtirishda  adaptatsiya  va  deadaptatsiya  almashinishi,  shuningdek,  haddan 

---

 

19 

tashqari kuchlanishli ishlar bilan uzoq muddat shug‘ullanishdan cheklanish muhim 

ahamiyatga  ega.  Aks  holda  adaptatsiyaning  genetik  yo‘l  bilan  boshqariladigan 

jarayonlari  buziladi  va  oqibatda  organizmning  tegishli  a’zo  va  tizimlarning 

funksional yetishmovchiligi yuzaga keladi [3,78,89].