Axmedov bekzod

1.2. Adaptatsiya tiplari 

 

Adaptatsiyaning  faol  va  nofaol  turlari  farqlanadi  [3].  Faol  adaptatsiya 

organizm atrof muhit o‘zgarishlari to‘plamida atmosfera bosimi o‘zgarishi, yuqori 

harorat va quyosh nuri ta’siri va boshqalarga faol moslashadi, ya’ni hujayra, organ 

va organlar sistemasi muhit gomeostatini ta’minlaydi [3,93,97,100].

 

---

 

17 

Nofaol  adaptatsiyada  organizm  tashqi  omillar  ta’sirida  yuzaga  kelgan  ichki 

muhitdagi 

buzilishlarga 

moslashadi. 

Masalan, 

harakat 

yetishmasligi 

(gipokineziya),  vaznsizlik  holati  va  shunga  o‘xshash  sharoitlarda  nofaol 

adaptatsiya  kuzatiladi.  Bunday  holatlarda  organizmning  hayot  faoliyatini  saqlash 

uchun  sun’iy  yo‘l  bilan  fiziologik  funksiyalarni  biror  bir  daratez  o‘tishini 

ta’minlaydigan  chora-tadbirlar,  ya’ni  kun tartibini  uyushtirish, jismoniy  mashqlar 

bilan  shug‘ullanishni  tashkil  etish  va  hakazolar  talab  qilinadi.  Shunga  o‘xshash, 

organizmning nofaol moslashishida organizmga zararli ta’sir ko‘rsatadigan omillar 

kuchini  pasaytirish  yoki  ancha  zararsiz  sharoit  yaratish,  qisqacha  qilib  aytganda, 

zararli  omillardan  organizmni  himoya  qilish  yo‘llarini  izlash  zarur  bo‘ladi. 

Masalan,  kuchli  sovuqda  issiq  kiyinish,  yuqori  haroratli  sharoitdan  optimal 

haroratli  joyga  o‘tish  yoki  optimal  haroratli  sharoit  yaratish,  kislorod 

yetishmaydigan tog‘li joylardan tekislikka yoki past tog‘lik yerlarga tushish bilan 

organizmda  hayotiy  jarayonlarning  maromida  saqlanishi  ta’minlanadi.  0‘xshash 

bo‘lmagan omillarning zararli ta’sirlariga organizmning bunday moslashishi nofaol 

adaptatsiya nomi bilan yuritiladi [3,46].