Axmedov bekzod

3) 

nafas  chiqarishning  zahira  hajmi  (N.Ch.Z.H.)  -  zahira  havo-nafas 

chiqarilganidan  keyin  yana  chiqarilishi  mumkin  bo’lgan  gazlarning  maksimal 

hajmi; 

4) 

qoldiq  havo  hajmi  (Q.H.H.)  -  maksimal  darajasida  havo  chiqarilganidan 

keyin qolgan gazlarning hajmi (qoldiq havo). 

Tashqi  nafas  olish  tizimining  muhim  funksional  tavsifini  o’pka  hajmlarini: 

o’pkaning  umumiy  sig’imi  (O’.U.S.)  -  o’pkaning  tiriklik  hajmi  (O’.T.H.)  va 

qoldiq  sig’imni  (Q.S.)  qo’shishdan  olinadigan  ma’lumotlaridan  olish  mumkin. 

O’pkaning tiriklik sig’imi (O’TS) xususiy bahosining ahamiyati solishtirish yo’li 

bilan  olinadi  va  qator  formulalar  taklif  qilingan.  Bu  formulalar  yordamida  jTS 

ko’rsatkichlari aniqlanadi 

O’TS erkaklar uchun (27.63 - 0,112 x Yo) xB 

O’TS ayollar uchun (21,78-0,101 x Yo) xB 

Bu Yo - yosh (yillarda) B-bo’y uzunligi, sm) 

Sportchilarda  O’TS  ko’rsatkichi  juda  keng  miqyosda  o’zgarib  turadi  -  3 

litrdan 8 litrgacha.

 

O’pka ventilyasiyasi (O’.V) tashqi nafasning muhim funksional holatlarining 

ko’rsatkichi  hisoblanadi.  U  o’pkaga  olinayotgan  va  chiqarilayotgan  havo 

hajmining 1 daqiqa mobaynidagi miqdori bilan xarakterlanadi. Tinch holatda o’pka 

ventilyasiyasi  mo’tadil  mezonga  teng  (5-12  1/daqiqa),  ayrim  hollarda  bu 

ko’rsatkich biroz ko’tarilgan bo’lib, 18 1/daqiqa ga yetadi. 

Nafas hajmi sport bilan shug’ullanuvchilarda ko’pchilik hollarda ancha katta 

bo’lishi  mumkin  va  u  o’rtacha  1000-1300  ml.gacha  yetadi.  Tinchlik  sharoitida 

nafas  tezligi  1  daqiqada  10-16  martagacha  yetadi.  Jismoniy  ish  bajargan  paytda 

N.H.T.  (nafas  hajmi  tezligi)  1  daqiqadagi  miqdori  50-61  martagacha  ortishi 

mumkin. 

Eksperimentlarni o’tkazish tartibi. 

- 

Niqobni  yuzga  moslashtirib  asbobga  organizmning  moslanishini 

ta’minlash maqsadida 2 daqiqa mobaynida puflash; 

- 

Nafas harakatining tezligini aniqlash; 

---

 

46 

- 

Pulsni sanash va jadvalga qayd qilish; 

- 

O’pka ventilyasiyasi va nafas tezligi miqdorini sanab yozish; 

- 

10-15  daq.  mobaynida  asbobga  maksimal  nafas  olish  va  chiqarish 

(O’.T.S.) va jadvalga yozish. 

Yurakning  qisqarish  tezligini  (Yu.Q.T.)  sportchilarda  o’rganish  turli  yo’llar 

bilan olib borilishi mumkin. Shulardan eng oddiysi va keng qo’llanilayotgan usul-

palpasiya  usulidir.  Bu  usul  yuzada  joylashgan  arteriyalami  paypaslash  (yelka, 

bilak, uyqu va chakka) va ushbu arteriyalar bo’yicha bir daqiqa mobaynidagi puls 

to’lqinlarini  sanashdan  iboratdir.  Lekin,  ko’pchilik  hollarda  puls  to’lqinlarining 

o’zgarishi 10, 15, 00 yoki 30 soniya mobaynida sanalib, so’ngra o’zaro mos holda 

6,  4,  3  yoki  2  ga  ko’paytirilib,  1  daqiqadagi  miqdori  aniqlanadi.  Sport  usulida 

bunday  ekspress  usul,  ular  jismoniy  ish  bajarganida  Yu.K.T.  ni  hisoblashda 

noto’g’ri  ma’lumotlarni  olishimiz  mumkin.  Shu  sababli,  ayrim  mufaxassislar 

ma’lum  vaqt  birligi,  ichida  20-30  puls  to’lqinlarini  sanab  olib,  so’ngra  ushbu 

miqdorni 1 daqiqadagi vaqtga aylantirish yo’li bilan 1 daqiqadagi Yu.K.T. aniqlash 

usulini qo’llashni maslahat beradilar. 

Kardiogrammani aniqlash uchun «Salyut» portativ kardiografdan foydalanildi. 

Eksperimentlarda  ishtirok  etuvchilar  safiga  qo’shish  uchun  o’rganiluvchiga 

(erkaklarga) quyidagi talablar qo’yiladi: 

To’lig’ichajismoniy sog’liq. 

 

 

 

 

6-rasm. Elektrokardiogrammalar va EKG ni mezoniy va ko’kraklarda o’tkazish paytida 

elektrodlarni qo’yish chizmasi