Axmedov bekzod

1.7. Adaptatsiyaning asosiy funksional samarasi - tejamlilik. 

Muhitning  turli  sharoitlarda  yaxshi  adaptatsiya  qilishda  funksiyalarning 

tejamlilik  bilan  bajarilishi  adaptatsiya  uchun  javobgar  tizimning  xarakterli  belgisi 

bo‘ladi.  Bu  xususiyat  hujayra,  va  a’zo  hujayralari  va  neyrogormonlar  orqali 

boshqarilganda  ko‘rinadi.  Masalan,  yurak  mushagi  hujayralarida  jismoniy  ishga 

adaptatsiya  qilgan  kishi  yuragi  mushaklarning  kislorod  o‘zlashtirish  jismoniy 

chiniqmagan  kishilardagiga  nisbatan  1/3  marta  kam  bo‘lishi  kuzatiladi. 

Sistemalardagi  tejamlilikni  jismonan  chiniqqan  kishilarning  to‘qimasidagi 

mitoxondriylarning har bir litr qondan ortiq miqdorda kislorod o‘zlashtirishida ham 

ko‘rish mumkin. Jismoniy ish bajarishda to‘qimalarning yetarli miqdorda kislorod 

bilan ta’minlanishi faqat o‘pka ventilyatsiyasining ortishi hisobiga bo‘lmay, balki 

oqib  o‘tayotgan  qondan  ko‘proq  kislorod  olishi  bilan  ham  amalga  oshiriladi, 

natitez  qonda  kislorod  miqdori  kamayadi.  Jismoniy  ish  bajarishda  chiniqqan 

sportchilarda  arteriyasi  poksemiyasi  yuzaga  kelishi,  ba’zi  bir  omillar  tomonidan 

---

 

30 

ancha  ilgari  aniqlangan  tejamlilik,  adaptatsiyaga  javobgar  sistemani  tashkil  etgan 

organlar  refaolligini  ortishida,  ya’ni  kam  miqdordagi  gormonlar  metabolitlar 

ta’sirida moslashish reaksiyalari yuzaga kelishida aks etadi [82,92,105]. 

Garmonal-gumoral  sistema  tejamliligini  ortishi  o‘lchamli  ishga  ancha  kam 

miqdorda katexolominlar ajratishda ko‘riladi. Masalan, sportchilami chidamliligini 

uch  hafta  mashq  qilishida  tinch  holatdagiga  nisbatan  o‘lchamli  ishlarda  qondagi 

katexolaminlar  miqdorini  ortishi  sezilarli  daratez  kamayadi,  sakkiz  haftalik 

mashqdan keyin esa katexolominlar ortishi butunlay to‘xtaydi.