shaxslar soni juda kam. Buning oqibatida o ‘qituvchilar tarkibida
ilmiy unvon va ilmiy darajaga ega b o ‘lgan shaxslar soni kamayib
bormoqda, bu esa o'qitish va ilmiy tadqiqotlar sifatiga ta ’sir
k o ‘rsatmasdan 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat statistka qo‘mitasi
m a’lumotlariga k o ‘ra, bir nafar fan nomzodiga 41 ta talaba, fan
doktoriga esa 188 nafar talaba to‘g ‘ri keladi..
0 ‘zbekistonda 2001/2002-o‘quv yilidan boshlab tijorat banklari
tomonidan respublika oliy o ‘quv yurtlari da to ‘ lov-shartnoma
asosida ta ’lim olayotgan talabalarga ta ’lim
kreditlarini berish
amalga joriy etilgan13. Bunda tijorat banklariga kreditlami ulaming
asosiy summasini o‘quv yurtini tamomlagandan so ‘ng to ‘lash kabi
imtiyozli davr bilan berish; ta ’lim kreditlari b o ‘yicha foiz
stavkalarini Markaziy bankning amaldagi qayta moliyalash
stavkasidan
yuqori
b o ‘lmagan
miqdorda belgilash
tavsiya
qilingan14,
Bugungi kunda 0 ‘zbekistonda ta’lim kreditlarini ajratish
M
0 ‘zsanoatqurilishbank", "Ipotekabank", "Agrobank", "Ipak yo‘li"
banki,
"Aloqabank", "Trastbank",
shuningdek ayrim kredit
uyushmalari tomonidan amalga oshirilmoqda.
Amal
qilish
muddati: bakalavriat uchun - 10 yil, magistratura uchun - 5 yil.
T a’lim uchun kreditni talabadan tashqari uning otaonalari yoki
vasiylari ham olishi mumkin. Biroq 0 ‘zbekiston oliy o ‘quv
yurtlarida ta ’lim kreditlaridan foydalangan talabalar soni turli
m a’lumotlarga k o ‘ra, o ‘qiyotgan talabalar sonining 10 foizdan
kam rog‘ini tashkil qiladi. Bu eng aw alo , kredit b o ‘yicha
o ‘zgaruvchan, biroq umuman olganda yuqori b o ‘lgan foiz stavkasi
—yiliga 14 foiz, kredit qaytarilishining ta ’minoti haqidagi hujjat,
boshqacha qilib aytganda garov taqdim
etish zarurligi va asosiy
qarzni qaytarish muddati ju da qisqa - oliy o ‘quv yurtini
tamomlagandan keyin 3 oyni tashkil etishi bilan b og‘liqdir.
Ij T a’lim kreditlari respublikaning o ‘qish uchun oliy o ‘quv yurtiariga to ‘lov-
shartnom a asosida qabul qilingan fuqarolariga ularning ota-onalariga va vasiylanga
beriladi.
‘4 Shuningdek, etimlar, internat uylari tarbiyalanuvchilari va bolalikdan I va IT
guruh nogironiari; kam ta ’minlangan oilalardan b o ig a n talabalar uchun imtiyozli
kreditlar
tm m i m avjud b o iib , bunda kredit uchun hisoblangan foiz to'lovlari
sum m asining 50 foizi o'm atilgan tartibda D avlat bandlikka k o ‘mak!ashish
jam g‘armasi mabiagMari hisobidan qopiauadi.
39
0 ‘zbekistonda oliy maktab rivojiga moliyaviy resurslarning
cheklanganligi bilan bir qatorda hali k o ‘p jihatdan m a’muriy-
buyruqbozlik tizimi elementlarini o ‘zida saqlab qolgan davlat
tomonidan tartibga solishning mavjud modeli ham to ‘sqinlik
qilmoqda.
Ushbu
sohani
tartibga
solishda
0 ‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, Oliy va o ‘rta-maxsus ta ’lim
vazirligi keng vakolatlarga ega. Boshqaruv organlari tomonidan
tashkiliy, moliyaviy va ta ’lim faoliyati y o ‘nalishlarining batafsil
belgilab berilishi oliy о ‘quv yurtlarini rivojlantirish uchun shart-
sharoitlarga imkon bermagani holda ular o ‘rtasidagi
raqobatni
cheklaydi15.
Professor-o' qituvchilar tarkibiga haq to ‘lash, har bir oliy o ‘quv
yurti uchun grant va to ‘ lov-shartnoma asosida talabalami o ‘qishga
qabul qilish kvotalari, o ‘qish uchun to ‘lanadigan haq miqdori
davlat tomonidan belgilab beriladi. Oliy va o ‘rta-maxsus ta ’lim
vazirligi hatto talabalarning darsga qatnashini,
pedagoglar
tomonidan auditoriyadan tashqari o ‘tkazilgan tadbirlar sonini,
tashkil etilgan to ‘garaklar soni va shakllarini ham nazorat qiladi.
Yangi bakalavriat yo‘nalishlari va magistratura mutaxassisliklarlni
joriy etishni asoslashning ancha rnurakkab va uzoq davom etadigan
jarayon ekanligini alohida qayd etish zarur. Oliy о ‘quv
yurtlari
m a’muriyatlari va kengashlari unchalik ahamiyatsiz tarkibiy
o ‘zgartirishlami ham amalga oshirishga haqli emaslar. Hatto
fakultetlar, kafedralar va о ‘quv muassasasining boshqa tarkibiy
b o ‘linmalari nomi va soni belgilab beriladi. Kelishishning k o ‘pligi
va byurokratik to ‘siqlar oliy о ‘quv yurtlarining mehnat bozori
ehtiyojini aniqlash va o ‘z faoliyatini shu asosda qurishga
intilishlarini sezilarli darajada cheklaydi.
Bakalavriat va magistraturaning barcha y o ‘nalishlariga oid
o ‘quv rejalarida Oliy va o ‘rta-maxsus ta ’lim vazirligi tomonidan
tasdiqlangan, demakki majburiy b o ‘lgan
kurslar va fanlar
ulushining k o ‘pligi (85-90 foiz) ham tezkor munosabat bildirishga
y o ‘l
qo‘ymaydi
Ayni paytda ushbu
yo‘nalishdagi
o ‘quv
predmetlarining katta ulushi k o ‘pincha bitimvchini chuqur
!5 Qarang.: Bekm uradov A. U niversitetskaya avtonom iya. «Экономическое
обозрение» ju m ali, №
I,
2007-y.
40
professional tayyorlashga kam y o ‘naltiradi. T a’limni to ‘lov-
shartnoma
asosida
tashkil
qilishning
belgilab
berilgan
mexanizmlari va tartiblari oliy o ‘quv yurtlarining byudjetdan
tashqari m ablag‘lardan foydalanish imkoniyatlarini cheklaydi. Oliy
o ‘quv yurtlarida o ‘qish uchun to ‘lov miqdori Moliya vazirligi,
Iqtisodiyot vazirligi va boshqa manfaatdor tomonlar bilan
kelishgan holda Vazirlar M ahkamasi tomonidan belgilanadi.
N atijada ta ’lim sifati, mavjud kadrlar potensiali,
moddiy-texnik
bazasi qandayligidan qat’iy nazar barcha oliy o ‘quv yurtlarida bir
mutaxassislik b o ‘yicha bir xil to ‘lov miqdori belgilanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
