Axborot texnologiyalari, tarmoqlar va telekommunikatsiyalar


Foydalanilgan adabiyotlar



Download 5,02 Mb.
Pdf ko'rish
bet108/222
Sana15.11.2022
Hajmi5,02 Mb.
#866857
1   ...   104   105   106   107   108   109   110   111   ...   222
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
The Art of Network Penetration Testing: How to take over any company in 
the world. Royce Davis. 344 pages. 2020. 
2.
Virtual 
Hacking 
Labs 

Penetration 
Testing 
Courseware. 
www.virtualhackinglabs.com 


International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
487 
AXBOROT TIZIMLARIDA RAQAMLI KRIMINALISTIKANI O‘RNI VA 
AHAMIYATI 
Mo‘minov B.B.
1
, Bekmirzayev O.N.
2
 
1
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU. Professor 
2
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU. Doktorant,
 
bekmirzayevobidjon1989@gmail.com
 
 
Annotatsiya
: O‘zbekistonda va jahonda AKT ni jadal rivojlanishi bugungi 
kundagi ananaviy jinoyatchilikdan kompyuter jinoyatchiligi rivojlanmoqda. 
Hujumlarni oldini olish, bartaraf etish kabi saha xodimlari tamonidan ishlar olib 
borilmoqda, amma bo‘lib o‘tgan hujumlarni aniqlash va chora ko‘rish uchun 
hujum izini qidirib, aniqlab kerakli mutaxassislarga taqdim etadigan yondashuv 
esqirmoqda. Hujum izini qidirish va aniqlash borasida kerakli bir qancha 
yechimlar bor. Ushbu yechimlarni raqamli kriminalistika shug‘illanadi.
Kalit so‘z
: Axborot tizimi, kompyuter jinoyatchiligi, kriminalistika, hujum, 
axborot xavfsizligi, forenzika.
O‘zbekiston Respublikasida yaqin davrgacha kompyuter jinoyatchiligi faqat 
xorijiy rivojlangan mamlakatlarga xos hodisa deb hisoblanib kelgan va 
jamiyatimiz qisman kompyuterlashgani bois, bunday jinoyatlarni oldini olishga 
ehtiyoj yo‘q edi. Korxona, tashkilot va davlat faoliyatining deyarli barcha 
sohalariga 
daxldor 
bo‘lgan 
jamiyatning 
kompyuterlashuvi 
ijtimoiy 
munosabatlarning yangi sohasini yuzaga keltirdi. Bu soha, afsuski, ko‘p hollarda 
g‘ayriqonuniy qilmishlar ob’ektiga aylanmoqda. Xo‘jalikning turli tarmoqlaridagi 
holat, shuningdek mamlakat mudofaa qobiliyatining ob’ektiv aksi bo‘lgan 
kompyuter axborot tizimi ushbu tizimga ulkan moliyaviy-moddiy zarar yetkazishi 
mumkin bo‘lgan jinoyatchi unsurlarning ruxsatsiz (g‘ayriqonuniy) kirishidan 
huquqiy va texnik xavfsizlikni ta’minlash vositalariga juda muhtoj [1]. Bu kabi 
holatlarni inobatga olgan holda O‘zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish 
va ma’lumotlar uzatish sohasidagi qonunga xilof harakatlar sodir etganlik uchun 
javobgarlik kuchaytirilganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining 
ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritishi to‘g‘risida»gi bir 
qancha qonun hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi. Shu jumladan 
Prezident tomonidan 15.04.2022 yildagi «Kiberxavfsizlik to‘g‘risida»gi O‘RQ- 
764-son Qonun imzolandi. Kiberxavfsizlikni kuchaytirish masalasiga ham e’tibor 
qaratildi. Barcha vazirlik va idoralarning axborot tizimlarini shu jihatdan tanqidiy 
o‘rganib, zarur choralar ko‘rish vazifasi qo‘yildi [2].
Davlat organlarida, davlat muassasalarida va davlat ishtirokidagi 
tashkilotlarda axborot xavfsizligini jaxon standartlariga mos holda qo‘llash orqali 
tashqi va ichki hujumlardan himoyalanish va axborot xavfsizligi siyosatini to‘g‘ri 
joriy qilish orqali tizim xavfsizligini ta’minlash va oldini olishga qaratilgan.
O‘zbekistonda va jahonda AKT ni jadal rivojlanishi bugungi kundagi 
ananaviy jinoyatchilikdan kompyuter jinoyatchiligi rivojlanmoqda.


International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
488 
[3]. 
Kompyuter jinoyati masshtabi va dinamikasi quyidagilarni yaqqol ko‘rsatadi 
1.
Oxirgi o‘n yillikda ularning soni 22,3 marta o‘sgan va yiliga 3,5 
barobarga o‘sishda davom etmoqda; 
2.
Jinoyatlardan ko‘riladigan moddiy zararlarning yillik hajmi 8,5 mln 
dollarni tashkil etadi; 
3.
Jinoyatni ma’lum bir ulushi muvaffaqiyatli bo‘lib, faqatgina 49% tergov 
qilingan, jinoyat ishlarini umumiy sonining 25,5% ga jazo tayinlangan; 
4.
Jarayon to‘xtatilgan jinoiy ishlar sonini o‘rtacha ko‘rsatkichi 43,5% 
tashkil etadi va bu jinoyat ishlarni ochish, tergov qilish va ogohlantirish bo‘yicha 
faoliyat yuritadigan huquq-tartibot organlari xodimlarini malaka darajasini 
pastligini yaqqol ko‘rsatadi. 
Bundan tashqari “Positive Technologies” tashkilotining 2021 yil hisobotiga 
ko‘ra 2021 yilda hujumlar soni 2020 yilga nisbatan 6,5% o‘sgan. Rossiya ichki 
ishlar vazirligi hujumlar sonining sekinlashishi haqida xabar bergan. Vazirlikni 
takidlashicha, bu koronavirus pandemiyasi davrida dunyoning yangi ish 
sharoitlariga moslashgani va yirik tashkilot va korxonalarga qilingan hujumlar top- 
menejerlarni xavfsizlik bilan bog‘liq masalalarga ko‘proq e’tibor qaratishga 
undaganligi bilan bog‘liq. 2020 yilga nisbatan maqsadli hujumlarning ulushi 4% 
ga o‘sdi va jami 74% ni tashkil etdi [4]. 
Kompyuter jinoyatchiligiga qarshi kurashish va raqamli jinoyat izlarini 
aniqlash hamda asoslab berish jarayonlarini amalga oshirishda raqamli 
kriminalistikani ahamiyati katta.
Shunday qilib, «Raqamli kriminalistika» yoki «Forenzika» kompyuter 
axboroti bilan bog‘liq jinoyatlarni tadqiq qilish va fosh etish haqidagi, kompyuter 
axboroti shakliga ega dalillarni tadqiq qilish va olish usullari hamda bu uchun 
qo‘llaniladigan texnik vositalar haqidagi amaliy yondoshuv hisoblanadi.
Kompyuter kriminalistikasi axborotlarni qayta tiklash uchun maxsus 
usullardan foydalanishni, kompyuter jinoyatlari bilan bog‘liq elektron ma’lumotlar 
tahlili va haqiqiylikni tekshirishni talab etadi. Unda me’yoriy huquqiy hujjatlar 
bilan kompyuter tadqiqotlari, axborot texnologiyalari va boshqa texnik masalalar 
birlashtiriladi.
N.Fedotovning ilmiy ishlarida raqamli kriminalistikani uch turga ajratish 
mumkinligi ko‘rsatilgan (1-rasm) [5].


International scientific conference "INFORMATION TECHNOLOGIES, NETWORKS AND 
TELECOMMUNICATIONS" ITN&T-2022 Urgench, 2022y April 29-30 
489 
Рақамли 
криминалистика 
Компьютер 
криминалистикаси 
Мобил 
криминалистикаси 
Тармоқ 
криминалистикаси 
Шахсий компьютерлар, 
ноутбуклар, серверлар, 
маълумотлани сақлаш 
тизимлари, маълумот 
ташувчилар (Flash, 
ODD, HDD) 
Мобил қурилмалар, 
(смартфонлар, 
телефонлар) рақамли 
техника (диктофонлар, 
плейерлар) оргтехника 
(факс ва б.) 
Корпоратив тармоқлар, 
интернет, симсиз 
тармоқ, тармоқ 
қурилмалари 
(Роутерлар, 
файрволлар, прокси 
серверлар) 
1-rasm. Raqamli kriminalistikani turlari
Axborot tizimlarida kompyuter jinoyatchiligi hujumlarni aniqlash, tahlillash 
va tekshirishda raqamli kriminalistikaning birinchi turidan foydalangan holda 
asoslab berish mumkin.
Tashkilot va korxonalarda axborot tizimiga bo‘ladigan hujumlarni oldini 
olish va bartaraf etish bilan cheklanish, bu axborot xavfsizligi doirasidagi 
mutaxassis fikri bo‘lib qolmoqda. Shu doirada hujumlarni oldini olish, bartaraf 
etish kabi saha xodimlari tamonidan ishlar olib borilmoqda, amma bo‘lib o‘tgan 
hujumlarni aniqlash va chora ko‘rish uchun hujum izini qidirib, aniqlab kerakli 
mutaxassislarga taqdim etadigan yondashuv esqirmoqda. Hujum izini qidirish va 
aniqlash borasida kerakli bir qancha yechimlar bor. Ushbu yechimlarni raqamli 
kriminalistika yo‘nalishi asosida aniqlash mumkin.

Download 5,02 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   104   105   106   107   108   109   110   111   ...   222




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish