Axborot iste’moli madaniyati va uni rivojlantirish yo‘llari bobning qisqacha mazmuni

 
RADIONI TA’SIRI 
Paydo bo‘lish davriga ko‘ra ikkinchi o‘rinda radioeshittirish turadi. 
Uning o‘ziga xos jihati bu holda axborot tashuvchi faqat ovoz 
ekanligidir (pauzalarni ham o‘z ichiga olgan holda). Radioaloqa (radio 
to‘lqinlardan foydalanilsa – efir orqali eshittirish, simlar bo‘ylab 
amalga oshiriladigani – sim orqali eshittirish) biz zumda axborotni 
chegaralanmagan hududga etkazish imkonini beradi, bunda signalni 
qabul qilish uni uzatish bilan bir vaqtda kechadi (yoki – juda uzoq 
masofalarga uzatilganda – kichik kechikish bilan). Axborot deyarli 
voqea sodir bo‘lishi bo‘lishi bilan etkaziladigan, bosma matbuotda 
amaliy jihatdan erishish mumkin bo‘lmagan radioeshittirish tezkorligi 
shunda namoyon bo‘ladi. Bundan tashqari, radio avtoxavaskorlar 
orasida keng tarqalgan, chunki bosma nashrlar yoki televideniega 
murojaat qilish imkoni yo‘q. 
Agar avvaliga radio faqat nutq axborotlarini uzatishga qodir 
bo‘lgan bo‘lsa, uzatuvchi va qabul qiluvchi radiotexnika 
mukammalashib borishi bilan barcha turdagi ovozlarni – ovozli nutq, 
musiqa, shovqinlarni imkoniyati paydo bo‘ldi. SHu tufayli radio 
olamning to‘liq ovozli tasvirini yaratishga qodir. Ovoz yozishning turli 
uslublari kashf qilinishi bilan montaj imkoniyatlaridan keng 
foydalanish, ilgari o‘tib ketgan eshittirishlarni to‘liq takrorlash yoki 
qisman eshittirish va hokazolarga yo‘l ochdi. 
Radioning o‘ziga xosligi novizuallikdan (lat. 
Vicep
-«ko‘rish») 
iborat. Bir qarashda bu radioning kamchiligiday, aslida esa, radio 
xususiyatining chuqur asosini tashkillash bilan novizuallik ovozning 
televidenieda qo‘llash mumkin bo‘lmagan imkoniyatlarini qo‘llash 
imkonini beradi. Videotasvirning yo‘qligi radio tinglovchilarga 
hissiyotlarning ikki guruhi imkoniyatlarini taklif qiladi. Radio 
tinglovchilar ovozni to‘liqroq, chuqur qabul qilish imkoniyaga ega, 
chunki tinglovchi yangrayotgan nutq, musiqa, hayotiy tovushlardan 
chalg‘imaydi, diqqatini ovoz va unga hamkorlik qilayotgan narsa 
o‘rtasida «taqsimlamaydi». Bu jihatdan klassik kuylardan iborat 
kontsertni radio orqali tinglash va televidenie orqali «tinglab-tomosha 
qilish» o‘rtasida katta farq mavjud (chunki birichni holatda – 
auditoriya allqachon «yaratilgan» asarni qabul qiladi, ikkinchisida – 
uning dirijyor, orkestr guruhlari, alohida musiqachilar tomonidan 
«yaratilishi»ni kuzatish imkoniga ega bo‘ladi). Radio vaziyatning 

---

18 
ko‘rish a’zolariga ta’sir etuvchi, ko‘pincha keraksiz va yoqimsiz 
axborot tarzidagi boshqa elementlaridan ovozni filtrlaydi va shu bilan 
sezgini «o‘z o‘ziga» jamlaydi. Biroq ovoz «monopoliyasi» auditoriya 
uchun «ovozli tasvir» qanday va kim tomonidan yaratilishini «ko‘rish» 
imkonini chegaralaydi. 
SHu bilan birga, radioning yana bir o‘ziga xosligi – videotasvirning 
yo‘qligi tinglovchilarga fikriy tasvirlarni «xayolda yaratish» 
qobiliyatlarini nimoyon qilish imkonini beradi. Radioteatr, 
radiomemuarlar, badiiy asarlarni o‘qib eshittirish va badiiy-musiqali 
kompozitsiyalarni uzatish musiqa va matn yordamida qahramonni 
badiiy asarni qabul qilishda shaxsiy xususiyatiga ko‘ra o‘zicha 
tasavvur yaratishga (aktyor yoki boshlovchi tinglovchi xayolotini 
qaysidir darajada «chegara»lasada) yo‘l qo‘yadi.