Avvalboyev Akbarning

Kollayder o`zi nima?
Yuqorida ta`kidlab o`tganimizdek Kollayderlar zaryadlangan zarrachalarni tezlashtiruvchi qurilma ekan. KAK bilan tanishtirishdan avval Kollayderlar qanday qurilma ekanligi va tarixi haqida qisqacha ma`lumot berishni ma`qul ko`rdik, sababi tezlatkichlarning ishlash prinsipini bilmay turib KAKning ishlash prinsipini tushunish mushkullashadi. Zaryadlangan zarralar tezlatkichi – elektr yoki o`zgaruvchan magnit maydoni yordamida katta energiyalari zaryadlangan zarralarni olish uchun mo`ljallangan qurilmaga aytiladi. Kollayderning asosan shakli aylana shaklda bo`ladi, ushbu aylana shaklda zaryadlangan zarrachalar tezlashtiriladi, ya`ni bizga ma`lumki zaryadlangan zarrachalar elektr maydonida yo`nalishini o`zgartiradi, o`zgaruvchan magnit maydonda esa o`z tezligini oshiradilar. Tezlatkichlarning rivojlanish tarixiga bafurcha to`xtalib o`tirmaymiz, tarixdagi ilk Birinchi proton-ion tezlatkichi jiddiy tezlatkich 1932-yilda ingliz olimi ingliz olimlari J.Kokford va E.Uoltonlar Kembridjda (Ernest Rezerford labalatoriyasi) doimiy kuchlanishda ishlaydigan 300 kWli kaskad generatorini yaratadilar. Bundan avval ham bir necha tezlatkichlarni quriladi, yuqoridagi tezlatkichdan so`ng ham, asosan siklotronli tezlatkichlar quriladi. Umuman olganda tezlatkichlarning turlari ham ko`p, ular nimani qanday qilib tezlashtirishiga qarab ham turli tiplarga bo`linadi.
*Elektron-Pozitron
*Adron kollayderi
*Relavistik og`ir ion
*Xalqaro chiziqli va boshqa bir necha turlari mavjud KAK shu paytgacha qurilgan eng yirik kollayder hisoblanadi, va zarralarni ultra yuqori tezliklargacha tezlashtirib beradi.